بیماری ها روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) چیست؟
روماتیسم مفصلی نوعی بیماری خودایمنی است که می‌تواند بر روی بسیاری از اعضای بدن تأثیر بگذارد.
سیستم ایمنی به‌صورت طبیعی از بدن در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند، اما در برخی مواقع بنا به‌دلایلی دیگر قادر به تفکیک سلول‌های سالم بدن از عوامل خارجی و مهاجم نیست. درنتیجه به جای حمله به سلول‌های مهاجم به سلول‌های خودی حمله می‌کند.
مفصل‌هایی مانند مفصل انگشتان دست، پا، مچ دست و مچ پا از شایع‌ترین مفصل‌هایی هستند که درگیر روماتیسم مفصلی می‌شوند. البته این به آن معنا نیست که دیگر مفاصل بدن در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار ندارند. مفصل‌هایی ازجمله مفصل شانه، آرنج و گردن نیز گاهی به این بیماری مبتلا می‌شوند. بنابراین دردها و مشکلات متعددی را برای بیمار به همراه می‌آورند.
انواع روماتیسم مفصلی
روماتیسم‌های مفصلی به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شوند. در ادامه انواع آنها را شرح می‌دهیم:
روماتیسم آرتریت روماتوئید (RA)
روماتیسم آرتریت روماتوئید شایع‌ترین نوع روماتیسم مفصلی است که بر مفاصل دست، پا، زانو، ران و لگن تأثیر می‌گذارد.
روماتیسم زانو زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به سینوویوم (پوشش غشایی که مفصل زانو را احاطه کرده است) حمله می‌کند. نتیجه این حمله، التهاب و ورم سینوویوم است که در نهایت می‌تواند غضروف و استخوان مفصل را از بین ببرد.
هنگام مبتلا شدن به روماتیسم مفصلِ ران یا لگن، بافت‌های سینوویم ضخیم و متورم می‌شوند و نوعی مواد شیمیایی تولید می‌کنند. این مواد موجب تخریب مفصل می‌شوند و دردهای زیادی در ناحیه کشاله ران ایجاد می‌کنند.
نقرس
نقرس یکی دیگر از انواع روماتیسم مفصلی بوده که با دردهای زیادی همراه است. نقرس به‌علت افزایش میزان اسیداوریک در خون به وجود می‌آید. اسیداوریک اضافی موجود در خون به شکل کریستال‌هایی در مفاصل ته‌نشین شده و باعث قرمزی، تورم تب، درد و التهابِ یک یا چند مفصل میشود. بیماری نقرس بیشتر در انگشت شست پا، پاشنه پا، قوزک پا، زانو و آرنج بروز می‌کند.
لوپوس
بیماری لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که می‌تواند بر بسیاری از قسمت‌های بدن تأثیر بگذارد. گاهی این روماتیسم مفصلی ممکن است دیگر مفصل‌های بدن ازجمله پوست، ریه، اعصاب، قلب و کلیه‌ها را نیز درگیر کند.
علائم روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی ابتدا مفاصل کوچک‌تر مانند انگشتان دست و پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با پیشرفت بیماری، این علائم اغلب به مچ دست، زانو، مچ پا، آرنج، باسن و شانه‌ها گسترش می‌یابند. در بیشتر موارد، علائم در هر دو طرف بدن ظاهر می‌شوند. حدود 40 درصد از افراد مبتلا، تغییراتی را در اندام‌های زیر تجربه می‌کنند:
• پوست
• چشم‌ها
• ریه‌ها
• قلب
• کلیه‌ها
• غدد بزاقی
• بافت عصبی
• مغز استخوان
• رگ‌های خونی
در اکثر مواقع، علائم بیماری روماتیسم مفصلی به‌تدریج و در عرض چند هفته بروز می‌کنند. این علائم به دو دسته، علائم مفصلی و علائم غیرمفصلی تقسیم می‌شوند.
علائم مفصلی
علائم مفصلی بیماری روماتیسم بسته به شدت التهاب مفصل متغیر هستند. علائم دردناک روماتیسم زمانی بروز می‌کنند که بافت‌های بدن متلهب شوند. در این صورت بیمار، علائم زیر را از خود نشان می‌دهد:
• درد شدید در مفصل به هنگام حرکت دادن آن
• تشدید درد در صبح و هنگام بیدار شدن از خواب
• احساس خشکی و سفتی شدید در مفصل
• ورم و حجیم شدن مفصل
• لنگ زدن و اختلال در راه رفتن (هنگام درگیری مفصل‌های زانو و لگن)
• تورم در یک یا چند مفصل بدن
علائم غیرمفصلی
شایع‌ترین علائم بیماری روماتیسم در مراحل ابتدایی عبارت‌اند از:
• ضعف و کاهش اشتها
• درد مبهم و گنگ در عضلات
• احساس خستگی و ناتوانیِ بی‌دلیل
علائم زیر از دیگر نشانه‌های روماتیسم غیرمفصلی هستند که شیوع آنها کمتر است:
• تب و لرز
• کم‌خونی
• التهاب تاندون‌های اطراف مفصل
عوارض روماتیسم مفصلی
متاسفانه بیماران مبتلا به روماتیسم به‌دلیل مصرف برخی داروها در معرض ابتلا به مشکلات و عوارض زیر هستند:
• کم‌خونی: گاهی مصرف داروهای ضدروماتیسم به مرور زمان باعث ایجاد ضایعاتی در غشای روده میشود. این آسیب می‌تواند منجر به ناتوانی بدن در جذب آهن و کم‌خونی شود.
• بروز حملات قلبی یا ابتلای بیمار به بیماری قلبی و عروقی
• عفونت مفصلی
• ضعیف شدن یا پوکی استخوان
• سندروم تونل کارپال (اختلال در عملکرد عصب ساعد دست)
• بروز علائم عصبی در بیمار
• جابه‌جایی و دررفتگی مهره‌های ستون فقرات به‌دلیل فشار به نخاع و ضعیف شدن عضلات
دلایل بروز روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی نوعی بیماری خودایمنی است. درواقع سیستم ایمنی بدن به محافظت از بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها کمک می‌کند. روماتیسم مفصلی موجب حمله کردن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم مفاصل میشود. به‌علاوه، این عارضه می‌تواند باعث ایجادی بیماری در قلب، ریه‌ها، اعصاب، چشم‌ها و پوست شود.
بااینکه پزشکان هنوز علت دقیق روماتیسم را نمی‌دانند، به نظر می‌رسد که این بیماری به‌دلیل عوامل ژنتیکی رخ می‌دهد. ژن‌های انسان به‌طور مستقیم در ایجاد روماتیسم نقش ندارند، اما می‌توانند موجب واکنش بدن به عوامل محیطی مانند عفونت ویروسی یا باکتریایی شوند. این واکنش‌ها نیز درنهایت باعث بروز روماتیسم می‌شوند.
نحوه تشخیص روماتیسم مفصلی
اولین گام برای درمان موثر روماتیسم مفصلی، تشخیص دقیق و به‌موقع است. پزشک متخصص با استفاده از روش‌های زیر این بیماری را تشخیص می‌دهد:
بررسی تاریخچه پزشکی
پزشک هنگام ارزیابی تاریخچه پزشکی، در مورد علائم مفاصل (درد، حساسیت، سفتی، مشکل در حرکت)، زمان شروع علائم و شدت آنها و سابقه این بیماری در خانواده از افراد سؤال می‌پرسد.
معاینه
پزشک معالج فرد را معاینه می‌کند تا حساسیت مفاصل، تورم، تب و حرکات دردناک یا محدود و برجستگی‌های زیر پوست او را ارزیابی کند.
آزمایش خون
پزشکان برای ارزیابی التهاب بدن و پروتئین‌های خون (آنتی‌بادی)، از آزمایش خون استفاده می‌کنند.
تصویربرداری از مفاصل
روماتیسم مفصلی باعث فرسایش انتهای استخوان‌های موجود در داخل مفصل میشود. پزشکان از اشعه‌ایکس، اولتراسوند یا ام‌آر‌آی برای تشخیص شدت این فرسایش استفاده می‌کنند. اگر در اولین آزمایش‌ها فرسایشی مشاهده نشد، به این معنی است که روماتیسم در مراحل اولیه بوده و هنوز استخوان آسیب ندیده است. به‌علاوه، از این آزمایش‌ها می‌توان برای ارزیابی روند درمان استفاده کرد.
درمان روماتیسم مفصلی
متاسفانه هیچ روش قطعی‌ای برای درمان روماتیسم مفصلی وجود ندارد. اما به کمک برخی از روش‌های درمانی می‌توان درد و علائم ناشی از این بیماری را کاهش داد.
مهم‌ترین اهداف درمان روماتیسم، کم کردن درد و پیشگیری از تخریب مفصل هستند. برای این کار اقدامات مختلفی انجام می‌شوند.
دارودرمانی و توان‌بخشی از اصلی‌ترین روش‌ها برای درمان روماتیسم هستند. در ادامه به بررسی روش‌های درمان این بیماری می‌پردازیم:
دارو درمانی
مصرف داروهای ضدالتهاب و غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم موجب کاهش درد و التهاب میشود. در موراد حاد، داروهای قوی‌تر مثل داروهای کورتیکواستروئیدی (پردنیزون) توسط پزشک متخصص تجویز می‌شوند.
دسته دیگر داروهایی که برای درمان روماتیسم به کار می‌روند، داروهای ضدروماتیسمی هستند. درواقع این داروها روند بیماری را کند کرده و از آسیب دیدن مفصل جلوگیری می‌کنند. رایج‌ترین داروهای ضدروماتیسمی به شرح زیر هستند:
• متوترکسات
• لفلونامید
• هیدروکسی کلروکین
• سولفاسالازین
نوع دیگری از داروها مانند داروهای کورتیزول نیز به‌صورت تزریق مستقیم به مفصل تجویز می‌شوند.
فیزیوتراپی و توان‌بخشی
بهترین روش مدیریت روماتیسم مفصلی کمک به بهبود حرکت و استحکام مفصل و قدرت عضلات است که می‌توان برای انجام آن از انواع روش‌های فیزیوتراپی استفاده کرد. فیزیوتراپ برای درمان روماتیسم مفصلی، چندین شیوه را به کار می‌برد. این شیوه‌ها عبارت‌اند از:
• گرمادرمانی یا سرمادرمانی برای کاهش درد و سفتی مفاصل
• ورزش‌درمانی به‌منظور افزایش دامنه حرکتی
• اولتراسوند‌تراپی
• الکتروتراپی
فشرده‌سازی مفصل
در این روش درمانی از آتل یا باندهای کشی استفاده میشود. کاهش درد و التهاب، پیشگیری از شکل نامتعارف مفصل‌ها و کاهش خشکی آنها از مهم‌ترین کاربردهای آتل هستند.
راهکارهای تسکین درد در افراد مبتلا به روماتیسم
افراد مبتلا به روماتیسم نیاز به ورزش منظم و استراحت دارند؛ زیرا هم بی‌تحرکی و هم فعالیت بیش‌ازحد موجب تشدید علائم آنها میشود. استراحت کافی به کاهش درد و علائم بیماری کمک می‌کند.
بااینکه حرکت دادن مفصل برای فرد مبتلا به روماتیسم سخت است، انجام حرکات ورزشی برای افزایش دامنه حرکتی او مفید است. حرکات و ورزش‌های زیر برای کاهش درد بیمار مبتلا به روماتیسم مفصلی مؤثر هستند:
آب‌درمانی
آب به‌دلیل ماهیت منحصر‌به‌فرد خود، وزن کسی را که در درون آن قرار می‌گیرد، تا یک‌سوم کاهش می‌دهد. به‌علاوه، آب گرم موجب کم شدن درد عضلات و تسکین خشکی و سفتی مفصل میشود.
پیلاتس
پیلاتس ورزشی مناسب و بسیار تأثیرگذار برای تثبیت مفاصل و تقویت عضلات اطراف آنها است. در صورت ضعیف شدن عضلات خود به‌دلیل بیماری روماتیسم می‌توانید از این ورزش استفاده کنید.
یوگا
یوگا شامل چندین تمرین ورزشی منظم است که باعث کاهش درد، افزایش انعطاف‌پذیری، بهبود عملکرد و کاهش استرس میشود.
انواع جراحی برای درمان روماتیسم مفصلی
پزشک متخصص در‌صورت بی‌نتیجه بودن دارودرمانی و توان‌بخشی در درمان روماتیسم، عمل جراحی را به‌منظور ترمیم مفصل آسیب‌دیده توصیه می‌کند. جراحی‌‌های مناسب برای درمان روماتیسم مفصل به شرح زیر هستند:
جراحی سینووکتومی
جراحی سینووکتومی برای برداشتن غشای سینوویالِ ملتهب و آسیب‌دیده به کار می‌رود. از این روش اغلب برای درمان روماتیسم مفصلی زانو، آرنج، مچ دست، انگشتان و مفاصل ران استفاده میشود.
جراحی ترمیم تاندون
از روش جراحی تاندون زمانی استفاده میشود که علاوه‌بر بیماری روماتیسم، تاندون‌های اطراف مفصل درگیر شوند و آسیب ببینند.
جراحی تعویض مفصل
هنگامی که بیماری روماتیسم باعث تخریب کامل مفصل شود، جراح ارتوپد قسمت‌های آسیب‌دیده مفصل را برمی‌دارد و به جای آن پروتز‌های ساخته‌شده از فلز و پلاستیک را قرار می‌دهد.
مراقبت‌های خانگی در برار روماتیسم مفصلی
برای اطمینان از دریافت درمان مناسب، همکاری با پزشک ضروری است، اما می‌توانید اقداماتی را برای مدیریت روماتیسم و کاهش درد و خستگی خود انجام دهید. رژیم غذایی، ورزش، ترک سیگار و سلامت روان همگی از این اقدامات هستند. علاوه‌بر انجام روش‌های درمانی، به کار بردن شیوه‌های مراقبتی در خانه به مقابله با روماتیسم کمک می‌کند. در ادامه برخی از این روش‌های خانگی را شرح می‌دهیم:
• تغذیه سالم: رژیم غذایی متعادل و مغذی، شامل مقدار مناسبی از همه گروه‌های غذایی است که به سلامتی و وزن سالم کمک می‌کند.
• انجام حرکات روزانه: زمانی که برای ورزش کردن وقت ندارید، سعی کنید برخی از حرکت‌ها را انجام دهید. به‌طورمثال، به جای استفاده از آسانسور از پله‌ها استفاده کنید، خودروی خود را کمی دورتر از خانه پارک کنید تا کمی پیاده‌روی کنید و راه طولانی‌تری را برای رفتن به محل کار انتخاب کنید.
• ایجاد تعادل بین فعالیت و استراحت: تلاش برای انجام فعالیت‌های بدنی بسیار مهم است، اما استراحت به‌ویژه هنگام احساس درد و متورم یا سفت شدن مفاصل اهمیت زیادی دارد. درواقع استراحت به کاهش التهاب، خستگی و حفظ انرژی کمک می‌کند.
• گرما یا سرمادرمانی: استفاده از پدهای حرارتی یا حمام‌های گرم، برای تسکین مفاصل سفت و ماهیچه‌های خسته مفید هستند. سرمادرمانی نیز برای التیام دردهای حاد و مفاصل متورم بهترین گزینه است؛ زیرا می‌تواند نواحی دردناک را بی‌حس کند و التهاب را کاهش دهد.
• استفاده از محصولات موضعی: کرم‌ها، ژل‌ها یا چسب‌های مخصوص می‌توانند درد مفصل یا عضله را کاهش دهند.
• کاهش استرس: شیوه‌های مختلفی برای حفظ آرامش و غلبه بر درد وجود دارند. مدیتیشن، تنفس عمیق و فکر کردن به خاطرات شادی‌آور زندگی جزء این شیوه‌ها هستند. ازطرفی ماساژ نیز می‌تواند به کاهش درد، شل کردن عضلات دردناک و کاهش استرس یا اضطراب کمک کند. به‌علاوه، استفاده از طب سوزنی با قرار دادن سوزن‌های کوچک در امتداد نقاط خاص برای تسکین درد مفید است.
عوامل مؤثر در افزایش احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی
عوامل مختلفی وجود دارند که احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی را افزایش می‌دهند. البته بعضی از آنها اجتناب‌ناپذیر هستند، اما بعضی دیگر از آنها را می‌توان کنترل کرد. مهم‌ترین عوامل افزایش احتمال ابتلا به روماتیسم مفصلی عبارت‌اند از:
ژنتیک
اگر یکی از اعضای خانواده به روماتیسم مفصلی مبتلا باشد، احتمال ابتلای بقیه اعضا به این بیماری وجود دارد. بااینکه طیف وسیعی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این امر نقش دارند، هیچ تغییر ژنتیکی خاصی برای منجر شدن به این بیماری وجود ندارد.
هورمون‌ها
هورمون‌ها نقش قابل‌توجهی در ابتلا به روماتیسم دارند. براساس آمارهای موجود، زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند.
سن
روماتیسم می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما احتمال ابتلا به آن، با افزایش سن، بیشتر میشود. طبق آمار، احتمال ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی در افراد بالای 60 سال افزایش می‌یابد.
سیگار
دانشمندان همواره به ارتباط بین سیگار و افزایش خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی حتی در افرادی که فقط در معرض دود آن هستند، تأکید می‌کنند. طبق تحقیقات، افرادی که بیشتر سیگار می‌کشند، علائم روماتیسم مفصلی شدیدتری نسبت به بقیه دارند.
استرس
به‌گفته محققان، استرس نیز در ابتلا به روماتیسم نقش دارد. به‌علاوه، چگونگی واکنش بدن به استرس ممکن است احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. به‌نقل از برخی مبتلایان به روماتیسم مفصلی، علائم این بیماری، برای اولین بار بعد از قرار گرفتن آنها در موقعیت‌های استرس‌زا ظاهر شده است.
چاقی
چاقی یکی دیگر از عوامل افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی است. محققان، چاقی را با بیماری‌های دیگری مانند سندرم متابولیک نیز مرتبط می‌دانند. سندروم متابولیک علائم روماتیسم مفصلی را تشدید می‌کند.
نابرابری اجتماعی و اقتصادی
وضعیت اجتماعی و اقتصادی افراد نیز یکی از عوامل تأثیرگذار بر خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی است. کسانی که در محله‌های معمولی با درآمد ماهیانه متوسط زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. مبتلا شدن به روماتیسم در این افراد می‌تواند به‌دلیل عواملی مانند شغل، مسکن، استرس و میزان دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی باشد.
عفونت
تأثیر عفونت بر سیستم ایمنی ممکن است باعث بروز بیماری‌های روماتیسمی شود. درواقع، عفونت منجر به ناتوانی سیستم ایمنی بدن در کنترل بعضی میکروب‌ها میشود.
باکتری
براساس مطالعات، 75 درصد از مبتلایان به روماتیسم مفصلی دارای باکتری «پروتلا كوپر» در روده‌های خود هستند. به‌گفته محققان، بعضی از باکتری‌های روده‌ای احتمال ابتلا به بیماری‌های روماتیسمی را در افراد افزایش می‌دهند.
رژیم غذایی
برخی مواد موجود در غذاها باعث ایجاد روماتیسم مفصلی می‌شوند. برای مثال، نوعی باکتری در شیر و گوشت گاو وجود دارد که باعث بروز روماتیسم در افرادی میشود که استعداد ژنتیکی ابتلا به آن را دارند.
کلام پایانی
بیماری روماتیسم به انواع گوناگون و به‌دلایل مختلفی ظاهر میشود. علائم این بیماری به دو شکل مفصلی و غیرمفصلی در افراد مبتلا بروز می‌کنند.
عواملی مانند چاقی، عفونت، نابرابری اجتماعی و اقتصادی، استرس و سیگار، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
گاهی فرد بیمار، پس از گذراندن یک دوره درمانی احساس می‌کند که کاملاً بهبود یافته است. درنتیجه، ادامه دادن به روند درمانی را جدی نمی‌گیرد و مصرف داروهای خود را قطع می‌کند. اما تنها چند روز پس از قطع مصرف دارو، درد و علائم بیماری باز می‌گردند.
برای درمان روماتیسم می‌توان از انواع روش‌های مختلف ازجمله آب‌درمانی و توان‌بخشی یا روش‌های جراحی استفاده کرد. اما برای درمان قطعی باید به پزشم مراجعه کنید.
منابع:
