جراحی استئوتومی لگن - نحوه جراحی، مزایا و عوارض

جراحی استئوتومی چیست؟

استئوتومی در تخصص ارتوپدی به نوع خاصی از اعمال جراحی اطلاق می‌شود که طی آن استخوان‌های بیمار توسط پزشک جراح و تحت نظارت کامل او، شکسته شده و برش داده می‌شوند. این کار به‌وسیله ابزارهای خاص جراحی صورت می‌گیرد.

از جراحی استئوتومی برای اصلاح طول استخوان یعنی بلند یا کوتاه کردن آن یا به منظور اصلاح کردن امتداد استخوان استفاده می‌شود.

استخوان پس از شکسته شدن به دو قسمت تقسیم می‌شود و در این مرحله نیاز است که جراح دقت کافی داشته باشد، اندازه‌گیری‌های دقیقی طبق عکس‌های رادیولوژی بیمار انجام دهد و بهترین وضعیت را برای قرارگیری استخوان در نظر گیرد.

پس از قرارگیری استخوان و حفره در وضعیت صحیح، پزشک این دو را با پیچ و پلاک به هم متصل می‌کند و در پایان جهت ثابت نگه داشتن استخوان، محل جراحی‌شده را گچ‌ می‌گیرد تا استخوان‌ها در محل مناسب خود جوش بخورند.

علاوه بر آن، جراحی استئوتومی هنگامی کاربرد دارد که خود بیمار نیز همکاری لازم را داشته باشد. همچنین مفاصل ران او باید حرکات قابل قبولی داشته باشند؛ زیرا استئوتومی برای بیمارانی که در مفصل ران خود دچار محدودیت حرکتی هستند، مؤثر نیست و باعث افزایش دامنه حرکتی آن‌ها نمی‌شود. در این مرحله ممکن است پزشک تعویض کامل مفصل ران را توصیه کند.

جراحی استئوتومی لگن شایع‌ترین نوع جراحی در میان جوانان به شمار می‌رود و امروزه بیشتر به‌دلیل اعمال وزن روی قسمت سالم‌تر مفصل انجام می‌شود. استئوتومی بخش توپی‌شکل مفصل ران یا استخوان فمور، تحت عنوان «استئوتومی فمورال» شناخته می‌شود. در برخی مواقع نیز لازم است استئوتومی علاوه بر بخش توپی‌شکل، در قسمت گوی‌شکل مفصل ران نیز انجام شود.

استئتومی در بزرگسالان  برای  رفع دررفتگی لگن آن‌ها شامل مراحل خاصی است. بدین منظور پزشک جراح اطراف مفصل لگن را می‌برد و مفصل را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای که هنگام راه رفتن بیمار، فشار بیش‌ازحد به مفصل اعمال نشود.

در پایان جراحی استئوتومی، مفاصل لگن با پیچ در جای خود ثابت نگه داشته می‌شوند که پس از بهبودی می‌توان آن‌ها را خارج کرد که البته انجام آن ضرورتی ندارد.

 

جراحی استئوتومی ران و لگن

در این نوع جراحی بخش توپی‌شکل مفصل لگن در وضعیت صحیحی قرار داده می‌شود تا بتواند وزن بیشتری را تحمل کند. البته این نوع استئوتومی خیلی کم مورد استفاده پزشکان قرار می‌گیرد و اغلب به همراه استئوتومی لگن انجام می‌شود و فرم قسمت گوی‌شکل مفصل ران را اصلاح می‌کند.

روش‌های انجام استئوتومی متفاوت هستند. در یک روش ممکن است این جراحی با برش دادن دایره‌ای در اطراف قسمت گوی‌شکل مفصل لگن و چرخش آن در وضعیت مناسب (استئوتومی چرخشی) انجام شود.

در نوع دیگر از جراحی استئوتومی، قسمت گوی‌شکل مفصل لگن عمیق‌تر شده و سپس در وضعیت صحیح جهت‌دهی می‌شود.

 

هدف از انجام جراحی استئوتومی لگن چیست؟

جراحی استئوتومی لگن اهداف ذیل را دنبال می‌کند:

• برطرف نمودن درد و یا کاهش آن
• کم کردن فشارهای وارده به مفصل
• حفظ شکل مفصل
• درمان دررفتگی لگن

 

استئوتومی کدام نواحی از بدن رواج بیشتری دارد؟

 

 

1. استئوتومی لگن یا مفصل ران:

اغلب جهت درمان مراحل ابتدایی آرتروز مفصل ران و کاهش درد ناشی از آن، جراحی استئوتومی لگن انجام می‌شود که معمولاً در قسمت فوقانی استابولوم یا در بخش تحتانی گردن استخوان ران صورت می‌گیرد.

 

2. استئوتومی بالای ساق:

این نوع جراحی استئوتومی بیشتر به منظور رفع پرانتزی بودن پاها انجام می‌شود و در بالاترین قسمت استخوان تیبیا در زیر زانو  صورت می‌گیرد.

 

3. استئوتومی کف پا و شست پا:

این نوع جراحی در اکثر موارد برای تغییر شکل کف پا و افزایش قوس آن کاربرد دارد.

 

4. استئوتومی ران یا ساق:

این نوع جراحی به منظور بلند کردن طول اندام‌های تحتانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

5. استئوتومی استخوان‌هایی که به‌علت شکستگی بد جوش خورده‌اند:

در این نوع استئوتومی استخوان‌هایی که ناجور جوش خورده‌اند، شکسته شده و پس از قرارگیری در وضعیت صحیح خود با پیچ به یکدیگر متصل می‌شوند.

 

بررسی دیسپلازی هیپ

در لگن سالم، انتهای فوقانی استخوان ران (فمور) به استابولوم در لگن می‌رسد و مانند گوی در داخل حفره قرار می‌گیرد که در آن «گوی» (سر استخوان ران) آزادانه در حفره لگن حرکت می‌کند.

دیسپلازی ران زمانی رخ می‌دهد که در برخی افراد استابولوم به‌طور کامل رشد نمی‌کند و کم‌عمق بودن یا ناترازی آن باعث می‌شود که نتواند سر استخوان ران را به‌اندازه کافی نگه دارد. به‌دلیل این ناترازی، به‌مرور زمان غضروف و لابروم (لایه ساخته‌شده از غضروف فیبری که حفره لگن را می‌پوشاند) بار عمده نیروهایی را که باید در سرتاسر لگن توزیع شوند، تحمل می‌کنند. دیسپلازی لگن درصورت عدم درمان می‌تواند منجر به تغییرات دژنراتیو زودهنگام و فرسودگی غضروف مفصلی که سطوح مفصل ران را می‌پوشاند، شود. این تغییرات نشانه شروع آرتروز هستند که در آن لابروم محافظ و غضروف مفصلی ساییده شده و استخوان‌ها به یکدیگر مالیده می‌شوند. درنهایت درد و محدودیت حرکتی ایجاد می‌شوند. دیسپلازی مفصل ران یکی از علل شایع درد لگن و آرتروز در بیماران کمتر از 50 سال است.

درمان دیسپلازی هیپ از تسکین علائم تا اصلاح جراحی متغیر است. در بیماران مسنِ (50 سال و بالاتر) مبتلا به آرتروز پیشرفته، تعویض کامل مفصل ران ممکن است درنهایت بهترین گزینه برای کاهش درد و بازگرداندن تحرک باشد. اما در بیماران جوان‌تر (سن 40 سال و کمتر) که در آن‌ها آسیب غضروف مفصلی هنوز پیشرفته نیست، استئوتومی پری استابولار که در آن جراح محل استابولوم را روی سر استخوان ران تنظیم می‌کند، می‌تواند هم علائم را تسکین دهد و هم امکان حفظ مفصل ران طبیعی را فراهم کند. برای بیماران 40ساله، مؤثرترین درمان به شدت آرتروز لگن بستگی دارد.

 

 

تشخیص و تصویربرداری قبل از جراحی

متخصص ارتوپد علاوه بر معاینه فیزیکی کامل و گرفتن شرح حال بیمار،  از اشعه ایکس، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و در برخی موارد از سی‌تی‌اسکن سه‌بعدی برای تأیید تشخیص دیسپلازی هیپ استفاده می‌کند.

تصویربرداری همچنین می‌تواند نوعی از ناهنجاری‌های استابولوم‌ را نشان دهد که در آن استابولوم بیش‌ازحد جلو بوده (آنتورژن) یا خیلی عقب (رتروورژن) است.

دکتر امین جواهری از سی‌تی‌ اسکن‌های سه‌بعدی برای کمک به برنامه‌ریزی برای تغییرات آناتومیکی لگن که شاید در طول جراحی با آن‌ها مواجه شود، استفاده می‌کند. به‌طور خلاصه، تشخیص دیسپلازی لگن و ثبات مفصل ران می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و به ارزیابی دقیق علائم بیمار، معاینه فیزیکی و عکس‌برداری با اشعه ایکس نیاز دارد.

 

دررفتگی لگن چگونه درمان می‌شود؟

دررفتگی لگن با روش‌های غیرجراحی و جراحی امکان‌پذیر است که در ادامه به هر یک از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

 

درمان‌های غیرجراحی

بسیاری از بیماران با اشکال خفیف‌تر دررفتگی مفصل ران، ابتدا با تزریق استروئید و فیزیوتراپی تحت درمان غیرجراحی قرار می‌گیرند. درصورت موفقیت این روش، روند درمان بیمار با  ام‌آر‌آی دنبال می‌شود تا از عدم پیشرفت آسیب در مفصل اطمینان حاصل شود. برای بیمارانی که سابقه علائم طولانی یا اشکال شدیدتر دررفتگی دارند، معمولاً در همان ابتدا اصلاح با جراحی توصیه می‌شود، البته اگر آرتروز لگن خیلی شدید یا پیشرفته نباشد.

 

درمان جراحی

اگر اقدامات غیرجراحی در بیماران مبتلا به دررفتگی خفیف موفقیت‌آمیز نباشد، ممکن است به بیمارانی که به بلوغ اسکلتی رسیده‌اند اما آرتروز پیشرفته ندارند، جراحی پیشنهاد شود. همچنین انتخاب استئوتومی برای بیماران مبتلا به اشکال خفیف دیسپلازی که در سایر جراحی‌ها مانند آرتروسکوپی مفصل ران (لابروم را ترمیم کرده اما دیسپلازی زمینه‌ای را اصلاح نمی‌کند) با شکست مواجه شده‌اند، غیرمعمول نیست. تصمیم برای انجام عمل جراحی به سن و سبک زندگی بیمار نیز بستگی دارد و باید با بیمار درمورد اهداف و انتظارات فردی‌اش صحبت شود.

 

در استئوتومی پری استابولار، جراح یک سری برش در استخوان ایجاد می‌کند تا استابولوم را در لگن جابجا کرده و آناتومی طبیعی مفصل ران را بازیابی کند. سپس برای تثبیت آن، پیچ‌هایی در استخوان‌ها قرار می‌دهد. در طول فرایند بهبودی، استخوان جدیدی در سراسر سطوح بریده‌شده تشکیل می‌شود تا استابولوم جابه‌جا‌شده را در لگن ثابت کرده و تراز مناسب توپ و حفره مفصل ران را ایجاد کند.

 

بیشتر استئوتومی های مفصل ران با استفاده از تکنیک های زیر انجام می شود:

استئوتومی چرخشی واروس (VRO) - این نوع استئوتومی در اطراف سر استخوان ران انجام می شود، که شامل گوی و کاسه است و مفصل ران را به هم متصل می‌کند. از این تکنیک برای اصلاح شکل سر استخوان ران و نحوه قرار گرفتن آن در مفصل ران استفاده می‌کنند با این روش بیمار می‌تواند فعالیت‌های سخت را انجام دهد.

استئوتومی لگن(Pelvic osteotomy) -  این نوع استئوتومی برای تقویت استخوان مفصل ران (سوکت مفصل) که سر استخوان فمور را احاطه کرده است انجام می شود. این استخوان باید از حرکت و عملکرد صحیح سر استخوان ران حمایت کند، که نیاز به غضروف قوی در این ناحیه دارد. هنگامی که استئوتومی لگن انجام می شود، غضروف این ناحیه را با غضروف قوی تری جایگزین می کنند تا بتواند مفصل ران را حمایت کند.

Dega osteotomy -  این روش اعصاب و عضلات لگن را درگیر می‌کند. تکنیک دگا شبیه به استئوتومی لگن است اما برخی از عضلات و انتهای اعصاب هم در این روش اصلاح می‌شود. در این جراحی لگن به پایین خم می‌شود و شکاف به وجود آمده با پیوند استخوان پر خواهد شد. این استخوان پیوند شده در نهایت به استخوان اصلی می‌چسبد.

 

 

مراقبت‌های لازم پس از جراحی استئوتومی لگن

جراحی استئوتومی لگن یکی از اعمال پیچیده جراحی به حساب می‌آید. بنابراین باید از سوی متخصص ارتوپد باتجربه و بادقت انجام شود تا علاوه بر کسب نتایج سودمند از این عمل، بیمار نیز بتواند فعالیت‌های روزمره خود را با کیفیت بیشتری از سر گیرد.

توجه به نکات لازم و رعایت آن‌ها توسط بیمار نقش مؤثری در بهبودی فرد پس از جراحی ایفا می کنند، به‌طوری که  نتیجه جراحی استئوتومی، پس از پزشک تا حد زیادی به خود بیمار بستگی دارد که تا چه میزان از دستورات پزشک پیروی کرده است.

رعایت تمام نکات مراقبتی ارائه‌شده توسط پزشک از سوی بیمار کاملاً ضروری است و می‌تواند نتیجه جراحی را نیز تغییر دهد. به‌عنوان مثال، برخی از نکات ایمنی که بیمار ملزم به رعایت آن‌ها  است، شامل موارد زیر می‌شود:

• پس از جراحی  نباید تا سه ماه روی پای جراحی‌شده وزن اضافی اعمال شود.
• بیمار حداقل به مدت یک ماه هنگام راه رفتن حتما از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر استفاده کند.
• تا زمانی که استخوان به‌طور کامل ترمیم شود، جهت طی کردن مسافت‌های طولانی باید از ویلچر استفاده شود.
• از استراحت‌های طولانی و نگه داشتن پا در یک وضعیت ثابت خودداری شود.
• راه رفتن فقط در محل‌های صاف مجاز است و استفاده از پله و سراشیبی باعث ناراحتی بیمار می‌شود.
• محل زخم جراحی باید تمیز و خشک باشد و پانسمان آن طبق دستور پزشک یا پرستار به‌صورت مرتب تعویض شود. درصورت وجود ترشح در محل جراحی پزشک را در جریان قرار دهید.
• رژیم غذایی بیمار باید به‌گونه‌ای باشد که حاوی مواد و ویتامین‌های کافی جهت ترمیم زخم و جوش خوردن استخوان‌های او باشد.
• تمرینات ورزشی ارائه‌شده توسط پزشک و فیزیوتراپ در این دوران برای تقویت عضلات و بازیابی دامنه حرکتی مفاصل بیمار بسیار تأثیرگذار هستند و مانع از خشکی مفاصل پس از جراحی می‌شوند.
• پزشک جراح تعیین می‌کند که بیمار چه زمانی می‌تواند به حمام برود. بیمار باید تا وقتی که تسلط کامل را به دست نیاورده است، تنها حمام نرود. همچنین باید مراقب لیز خوردن بیمار باشید و از دمپایی و دستگیره‌های مناسب داخل حمام استفاده کنید.
• تعیین زمان ازسرگیری رانندگی نیز بر عهده پزشک جراح است.به خاطر داشته باشید تا زمانی که از عصا استفاده می‌کنید، نمی‌توانید رانندگی کنید.

 

عوارض جراحی استئوتومی لگن

جراحی استئوتومی نیز مانند هر عمل جراحی دیگر عوارض خاص خود را دارد که البته بسیار نادر هستند و درصورت انجام جراحی به روش  صحیح ریسک وقوع این عوارض بسیار پایین است.برخی از این عوارض عبارت‌اند از:

•  بروز عفونت در ناحیه جراحی
•  ایجاد لخته خون در پاها یا ترومبوز وریدهای عمقی
•  احتمال آسیب دیدن عصب‌ها و شریان‌ها
•  در برخی موارد نیز با وجود اینکه استئوتومی با موفقیت انجام شده است، بیمار دچار آرتریت مفاصل می‌شود

 

میزان موفقیت جراحی استئوتومی لگن چقدر است؟

لازم به ذکر است که جراحی استئوتومی در بیمارانی که کمتر از 35 سال سن دارند و بخش گوی‌مانند مفصل لگن آن‌ها عمق کمی دارد، نتایج موفقیت‌آمیز بیشتری به همراه دارد. متخصص ارتوپد ازطریق ام‌آر‌آی می‌تواند به وضعیت سلامت مفصل لگن بیمار پی ببرد و میزان موفقیت جراحی استئوتومی را پیش‌بینی کند. همچنین روش‌ها و آزمایش‌های مختلفی نیز وجود دارند که  متخصص ارتوپد می‌تواند با استفاده از آن‌ها از میزان سلامت غضروف‌های بیمار قبل از جراحی مطلع شود.