چه عواملی موجب از بین رفتن غضروف زانو می شود؟

غضروف زانو، به‌عنوان بافتی لغزنده و ضربه‌گیر، نقش کلیدی در حرکت نرم و بدون درد مفصل ایفا می‌کند. اما عوامل متعددی می‌توانند به‌مرور زمان باعث تخریب این بافت حیاتی شوند. این فرسایش، که غالباً با افزایش سن رخ می‌دهد، می‌تواند در نتیجه آسیب‌های فیزیکی، فشارهای مفرط ناشی از اضافه وزن، یا به‌دلیل بیماری‌های التهابی و زمینه‌های ژنتیکی نیز تسریع شود. هنگامی که غضروف از بین می‌رود، استخوان‌ها به‌طور مستقیم روی هم ساییده می‌شوند که این امر منجر به بروز علائمی مانند درد، سفتی و محدودیت حرکتی در زانو می‌شود و به‌تدریج کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از بین رفتن غضروف زانو

یکی از شایع‌ترین دلایل دردهای مزمن زانو، نرمی کشکک زانو (کندرومالاسی) می‌باشد. بیماری نرمی غضروف زانو در میان جوانان 10 تا 25 ساله بسیار رایج است و اولین نشانه آن احساس درد در زانو می‌باشد. همچنین انجام فعالیت‌های ورزشی نظیر فوتبال، دو و میدانی، قایق‌رانی و شمشیربازی ریسک ابتلا به بیماری نرمی غضروف زانو را افزایش میدهد.

نرمی کشکک زانو یا کندرومالاسی، نرم شدن تدریجی و غیرعادی غضروف زیر کشکک زانو می باشد. این عارضه موجب درد مفصل زانو شده و منجر به تورم و ایجاد صدا در هنگام حرکت مفاصل می شود.

این عارضه در میان ورزشکاران و در زنان بیش از مردان شیوع دارد و در بسیاری موارد با سندروم زانوی دونده (به انواع تحریکات در اطراف کشکک و تاندون‌های زانو، سندروم زانوی دونده اطلاق شده که منجر به احساس درد شدید در کاسه زانو می‌شوند) اشتباه گرفته می‌شود.

علت نرمی و از بین رفتن غضروف زانو

صدمات وارده به مفصل زانو و انواع مختلف آسیب‌ها باعث نرمی و از بین رفتن غضروف زانو می‌شوند. علاوه‌براین صدمه دیدن زانو، به کارگیری بیش‌ازحد مفصل زانو و عدم هماهنگی و توازن عضله‌ها و استخوان‌های اطراف زانو نیز باعث از بین رفتن غضروف کشکک زانو می‌شوند. سایر دلایل نرمی غضروف زانو شامل موارد زیر هستند:

• وارد شدن ضربه به مفصل زانو یا تروما (در علم پزشکی به هر نوع آسیب‌دیدگی، جراحت، شوک و حوادث واردشده بر زانو، تروما گفته می‌شود) به‌خصوص شکستگی‌ها و دررفتگی‌های کشکک زانو
• عدم تعادل بین عضلات اطراف زانو (ضعیف بودن برخی عضله‌ها نسبت به سایر عضلات)
• به کارگیری بیش‌ازحد زانو مانند چرخاندن و خم کردن زانو به‌خصوص در حین انجام فعالیت‌های ورزشی
• عدم هم‌ترازی عضلات و استخوان‌های اطراف مفصل زانو
• آسیب یا پارگی مینیسک
• بیماری استئوآرتریت یا آرتریت روماتوئید
• ایجاد عفونت داخل مفصل زانو
• خونریزی داخل مفصل زانو
• تزریق مکرر داروهای استروئیدی داخل مفصل زانو
• اضافه وزن و عدم تحرک طولانی‌مدت

نرمی و از بین رفتن غضروف کشکک زانو در میان جوانان بیش از سایر افراد شایع است و دوندگان، اسکسی‌بازان و دوچرخه‌سواران و فوتبالیست‌ها بیش از افراد دیگر در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند؛ زیرا فشار زیادی حین انجام این فعالیت‌ها به زانوی خود اعمال می‌کنند.

همچنین در افرادی که به مشاغلی مانند قالی‌بافی و کاشی‌کاری مشغول هستند، به‌دلیل زانو زدن‌های طولانی روی زمین، احتمال ابتلا به این بیماری نیز زیاد است.

علائم نرمی یا از بین رفتن غضروف زانو

• فرد مبتلا به این بیماری در جلوی زانوی خود احساس درد می‌کند و در هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند نشستن روی زانو، خم کردن زانوها، دو زانو نشستن، دویدن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها این درد تشدید می‌شود.
• زانوی فرد ممکن است ناگهان خالی کند یا فرد به‌طور ناگهانی احساس ناپایداری در مفصل زانوی خود داشته باشد.
• صدا دادن مفصل زانو هنگام تحرک و احساس گیر کردن چیزی در زانو یا احساس ساییده شدن کشکک زانو نیز از نشانه‌های این عارضه می‌باشد.
• تورم زانو
• قفل شدن ناگهانی زانو
• احساس درد در زانو پس از نشستن‌های طولانی‌مدت یا هنگام برخاستن
• تورم کشکک زانو که به‌صورت ورم جلوی زانو مشاهده می‌شود.
• ایجاد محدودیت حرکتی در مفصل زانو

تشخیص نرمی و از بین رفتن غضروف کشکک زانو

متخصص ارتوپد هنگام مراجعه به پزشک، قسمت‌های مختلف زانو را جهت معاینه فشار می‌دهد و زانو را در جهت‌های مختلفی حرکت می‌دهد و می‌چرخاند. اینگونه حرکات به تشخیص دقیق‌تر عارضه کمک می‌کنند. همچنین بیماری‌هایی که دارای عوارض مشابه هستند نیز حذف می‌شوند.

پزشک پس از معاینه کامل پا و مفصل زانوی بیمار انجام عکس‌برداری را تجویز می‌کند.

• رادیوگرافی اشعه ایکس
• انجام سی‌تی اسکن
• انجام ام‌آرآی

درمان نرمی غضروف زانو

پزشک پس از تشخیص و یافتن علت از بین رفتن یا نرمی غضروف کشکک زانو (کندرومالاسی)، بیمار را به فیزیوتراپی باتجربه معرفی می‌کند تا عضلات پای او بادقت بیشتری مورد معاینه قرار گیرند. روش‌های درمانی غیرجراحی نرمی غضروف زانو شامل موارد زیر هستند:

تجویز دارو

پزشک جهت کنترل درد بیمار قرص‌های مسکن مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را تجویز می‌کند. همچنین استفاده از پمادهای موضعی و مشمع‌های ضد درد که روی پوست قرار داده می‌شوند نیز به تسکین درد بیمار کمک می‌کنند.

استراحت و کمپرس یخ

استفاده از کمپرس یخ روی محل دردناک و همچنین بالا بردن زانو به کاهش درد مفصل زانو کمک می‌کند. توجه داشته باشید که زانوی آسیب‌دیده به زمان نیاز دارد تا ترمیم پیدا کند و درد آن بهبود یابد. بنابراین از انجام کارهایی مانند دویدن، پریدن و وزنه‌برداری که باعث تشدید درد می‌شود خودداری کنید. حتی در صورتی که پیاده‌روی آرام نیز باعث ناراحتی شما می‌شود، سعی کنید قدم‌های خود را کوتاه بردارید و تا هنگامی که پزشک دستور نداده است، ورزش نکنید.

وارد آوردن فشار موضعی به زانو نیز از تورم زانو جلوگیری می‌کند. به همین خاطر پزشک بانداژ فشاری پلاستیکی را روی زانوی بیمار قرار می‌دهد. باید مراقب باشید که بانداژ را بیش‌ازحد سفت نکنید. همچنین پس از درمان نیز به زانوبند طبی نیاز دارید تا از زانوی شما محافظت کند.

بالا قرار دادن پا از سطح قلب نیز به کاهش تورم کمک می‌کند. علاوه‌برآن روزی چند مرتبه روی زانوی خود کیسه یخ بگذارید تا درد و ورم زانوی شما کاهش یابد. توجه داشته باشید که یخ را مستقیم روی پوست خود قرار ندهید و از کیسه یا حوله استفاده کنید.

انجام تمرینات ورزشی

پزشک یا فیزیوتراپ با ارائه برنامه توانبخشی کامل باعث افزایش استحکام و تقویت عضلات اطراف زانو می‌شود. این امر منجر به بهبود علائم نرمی غضروف زانو نیز می‌شود.

ماساژ ورزشی نیز با انقباض عضلات داخلی زانو به درمان کندورمالاسی کمک می‌کند. سعی کنید تا حد امکان دویدن خود را کاهش دهید و در مقابل به شنا و دوچرخه‌سواری بپردازید. اگر بنا به شرایطی مجبور به دویدن هستید، از مناسب بودن کفش‌های خود که دارای کفی طبی هستند اطمینان حاصل کنید و همچنین از دویدن روی سطوح سفت بپرهیزید.

لیزر درمانی

جهت کاهش درد و ناراحتی‌های مفصل زانو مانند عارضه نرمی غضروف کشکک زانو، استفاده از روش لیزر درمانی نیز مؤثر است. روش لیزر درمانی با افزایش جریان گردش خون در ناحیه آسیب‌دیده موجب تسکین زانودرد می‌شود. همچنین گفته شده از لیزر کم‌فشار جهت افزایش گردش خون در ناحیه آسیب‌دیده زانو و تحریک رشد مجدد غضروف نیز در پشت کاسه زانو استفاده می‌شود.

بیماری کندرومالاسی نوعی بیماری تخریبی محسوب می‌شود و در آن آسیب‌دیدگی عصبی یا سلولی نیز وجود دارد. در درمان این بیماری استفاده از روش‌های غیرتهاجمی مانند لیزر در کاهش درد بیمار و افزایش دامنه حرکتی او بسیار تأثیرگذار هستند و نسبت به مصرف مداوم دارو که عوارض جانبی دارد، ارجحیت دارد.

فیزیوتراپی

هدف از انجام فیزیوتراپی، استحکام عضله‌های چهار سر ران، همسترینگ و عضلات نزدیک‌کننده ران می‌باشد. عضلات نزدیک‌کننده موجب بهبود استحکام و تعادل عضلانی می‌شوند که این خود باعث کاهش علائم ناشی از نرمی غضروف زانو می‌شود و از هم‌تراز نبودن زانو نیز جلوگیری به عمل می‌آید.

انجام ورزش‌هایی نظیر شنا و دوچرخه ثابت در بهبود این عارضه مؤثر است.

استفاده از زانوبندها و کفی‌های طبی

بستن نوار زیر کاسه زانو موجب رفع فشار از مفصل زانو می‌شود و زانودرد را کاهش می‌دهد. این نوع چسب‌ها کارایی بسیار زیادی دارند و فیزیوتراپ نحوه استفاده از آن را به بیمار آموزش خواهد داد.

کفی‌های طبی نیز که تحت عنوان ارتز شناخته می‌شوند، به درمان کف پای صاف و کاهش اعمال فشار روی مفصل زانو و درمان نرمی غضروف کشکک کمک می‌کنند.

درمان از بین رفتن غضروف زانو به روش جراحی

در صورتی که هیچ یک از روش‌های درمانی فوق مؤثر نباشند، پزشک مجبور به جراحی می‌شود. روش جراحی به‌صورت آرتروسکوپی است که روشی رایج در درمان کندرومالاسی کشکک می‌باشد. این جراحی ازطریق لوله‌ای باریک که مجهز به دوربین می‌باشد، انجام می‌شود. همچنین از ابزارهای مخصوصی در طول طراحی استفاده می‌شود. این عمل جراحی روشی کم‌تهاجم به حساب می‌آید. اعمال احتمالی در جراحی نرمی غضروف زانو شامل موارد زیر می‌باشند:

• حذف لیگامنت‌های سفت و خشک کنار استخوان کشکک به جهت هم‌ترازی بهتر کشکک با استخوان‌ها و درنتیجه بهبود حرکت آن
• تراشیدن یا صاف کردن غضروف پشت کشکک
• درصورت مؤثر نبودن روش‌های فوق به‌ندرت پیش می‌آید که کشکک زانو حذف شود. البته زانو عملکرد طبیعی خود را از دست نمی‌دهد.

توصیه‌هایی جهت پیشگیری از فرسایش غضروف زانو

با مراقبت از زانو و جلوگیری از وارد شدن صدمه به آن و همچنین استفاده صحیح از زانو، احتمال ابتلا به نرمی و از بین غضروف زانو کاهش می‌یابد. انجام موارد زیر نیز می‌تواند مفید باشد:

• پیش از آغاز فعالیت‌های ورزشی بدن خود را کاملاً گرم کنید و حرکات کششی انجام دهید.
• نرمش‌های تقویت مفاصل زانو را به‌طور منظم انجام دهید.
• برنامه‌های تمرینی خود را به‌تدریج افزایش دهید و از همان ابتدا با انجام برنامه‌های سنگین به خود فشار نیاورید.
• از کفش‌های مناسب و راحت که اندازه پایتان است استفاده کنید و درصورت نیاز و با مشورت پزشک می‌توانید از کفی‌های طبی نیز استفاده کنید.
• اگر شغل شما به گونه‌ای است که روی زمین زانو می‌زنید از محافظ زانو استفاده کنید.
• اضافه وزن و چاقی نیز باعث اعمال فشار زیاد روی زانو شده و منجر به از بین رفتن غضروف زانو می‌شوند. بنابراین کاهش وزن نیز یکی از عوامل مؤثر در کاهش ابتلا به این بیماری می‌باشد.

جمع‌بندی

فرسایش غضروف زانو پدیده‌ای شایع است که می‌تواند به‌تدریج با گذشت زمان، به‌ویژه به‌دلیل افزایش سن، رخ دهد. این فرایند اغلب با عواملی مانند آسیب‌های فیزیکی، فشار ناشی از اضافه وزن و عوامل ژنتیکی تسریع می‌شود. غضروف که وظیفه جذب ضربه و ایجاد حرکت نرم در مفصل را دارد، با فرسایش، خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد و منجر به ساییدگی استخوان‌ها روی یکدیگر می‌شود. این وضعیت معمولاً با علائمی مانند درد، سفتی و محدودیت حرکتی همراه است و می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. مدیریت این وضعیت با کاهش فشار بر مفصل و تقویت عضلات اطراف آن امکان‌پذیر است. روش‌های درمانی مختلف نیز به درمان این مسئله کمک می‌کنند. اما در صورتی که روش‌های غیرجراحی مؤثر واقع نشوند، پزشک انجام جراحی را توصیه می‌کند. اگر نیاز به انجام جراحی دارید، پیشنهاد می‌دهیم با تلفن‌های مطب دکتر علیرضا جواهری تماس بگیرید و برای تعیین وقت ویزیت هماهنگ کنید.