ترمیم غضروف زانو

غضروف آسیب‌دیده معمولاً به خودی خود بهبود نمی‌یابد، بنابراین پزشکان از عمل‌های جراحی برای ترمیم، بازسازی و جایگزینی غضروف استفاده می‌کنند.

این جراحی‌ها را می‌توان تقریباً روی هر مفصلی انجام داد، اما بیشتر روی زانوها انجام می‌شوند. آن‌ها معمولاً برای افرادی مناسب هستند که به‌جای آسیب‌های گسترده غضروفی مانند آرتروز متوسط تا شدید زانو، آسیب‌های غضروفی خاصی دارند.

آسیب غضروف زانو چیست؟

زانو، مفصل بین استخوان ران و بالای استخوان درشت نی است. سطوح مفصلی با لایه‌ای نازک از غضروف با ضخامت 1 تا 2 میلی‌متر پوشانده شده‌اند. این امر به استخوان‌ها اجازه می‌دهد تا به‌آرامی روی یکدیگر بلغزند، اصطکاک را کاهش می‌دهد و فشار بر استخوان را جذب می‌کند. منیسک‌ها، بالشتک‌های کوچکی به شکل C بین غضروف ران و استخوان درشت نی هستند که باعث بهبود تماس می‌شوند و به‌عنوان جاذب ضربه عمل می‌کنند. رباط‌ها، نوارهایی با الاستیسیته متفاوت هستند که به حفظ ثبات زانو کمک می‌کنند (شکل 1 و 2).

آسیب غضروف می‌تواند به‌دنبال ضربه، صدمات مکرر جزئی یا به‌دلیل نقص در رشد رخ دهد. غضروف آسیب‌دیده به‌تنهایی یا همراه با تکه کوچکی از استخوان زیرین از موقعیت طبیعی خود خارج می‌شود (شکل 3 و 4). این حالت می‌تواند باعث ایجاد تکه‌ای اضافی شود یا قطعه‌ای را تشکیل دهد که می‌تواند در اطراف مفصل حرکت کند. ناحیه غضروف آسیب‌دیده می‌تواند از نظر اندازه و عمق متفاوت باشد.

آسیب غضروف می‌تواند باعث درد، قفل شدن، تورم و گاهی ضعف مفصل شود، بنابراین راه رفتن و سایر فعالیت‌ها را محدود می‌کند. آسیب رباط یا مینیسک می‌تواند با این علائم مرتبط بوده و در آن تأثیر داشته باشد.

انواع آسیب‌های غضروف زانو

غضروف، قسمت فوقانی استخوان درشت نی است که به‌طور طبیعی نیروهای واردشده به زانو را جذب می‌کند.

آسیب‌دیدگی غضروف زانو بر حسب شدت آن به انواع مختلفی تقسیم شده که قابلیت ترمیم زانو بسته به هر درجه نیز سخت‌تر می‌شود. این درجات عبارت‌اند از:

درجه اول آسیب دیدن غضروف زانو

در این مرحله به‌دلیل وارد شدن آسیب‌های مکرر به غضروف زانو، غضروف شروع به نرم شدن می‌کند و با نرم شدن آن، برخی نواحی غضروف متورم می‌شوند.

درجه دوم آسیب‌دیدگی غضروف زانو

با نرم شدن غضروف ها، غضروف بیشتر از سابق در معرض خطر و آسیب قرار دارد. بنابراین بدن برای مقابله با این آسیب‌ها شروع به ضخیم کردن جزئی غضروف می‌کند که این فرایند موجب تشکیل الیاف‌ها و شکاف‌هایی بر روی سطح غضروف می‌شود.

درجه سوم آسیب‌دیدگی غضروف زانو

اگر عارضه آسیب‌دیدگی غضروف زانو در مراحل اولیه ترمیم نشود، تشکیل الیاف و رشته‌ها در اطراف غضروف شدیدتر شده و شکاف بیشتری در ناحیه استخوان زیرین غضروف ایجاد می‌شود. در این حالت اغلب بیماران علاوه بر درد از وجود صداهای غیرطبیعی در مفصل زانو شکایت می‌کنند و در هنگام ایستادن نیز عموماً مشکلاتی دارند.

درجه چهارم یا مرحله حاد آسیب‌دیدگی غضروف زانو

در این مرحله به‌دلیل شکاف‌های عمیقی که در استخوان زیر غضروف ایجاد می‌شوند، غضروف به‌طور کامل ساییده و تخریب می‌شود. با ساییدگی مفصل زانو، معمولاً دردهای بیمار تشدید شده و درنتیجه فعالیت‌های او کم می‌شوند.

حتما بخوانید: درمان آرتروز زانو

روش‌های ترمیم و احیای غضروف آسیب‌دیده زانو

با اینکه خود غضروف زانو قابلیت ترمیم و بازسازی ندارند، می‌توان از روش‌های درمانی برای افزایش قدرت و توانایی آن استفاده کرد تا آسیب‌دیدگی‌های آن درمان شوند.

در ادامه روش‌های ترمیم و احیای غضروف آسیب‌دیده را بیان می‌کنیم:

میکروفرکچر یا ساییدن مفصل زانو

میکروفرکچ، نوعی تکنیک جراحی است که از آن به منظور درمان ضایعات یا آسیب‌های غضروفی در مفصل زانو استفاده می‌شود.

جراحی میکروفرکچر بیشتر برای بیمارانی که دچار آسیب‌دیدگی تمام ضخامت غضروف مفصلی شده‌اند (خوردگی تا سطح استخوان زیر غضروف)، کاربرد دارد.

آرتروسکوپی زانو

در طول این عمل، جراح برش خیلی کوچکی ایجاد کرده و دوربینی خیلی کوچک به نام آرتروسکوپ را وارد زانو می‌کند.

این وسیله امکان دیدن داخل زانو را فراهم می‌کند. جراح می‌تواند مشکلات زانو را تشخیص دهد و با استفاده از ابزار کوچک داخل آرتروسکوپ، مشکل را رفع کند.

ترمیم غضروف با گرافت و پیوند

یکی از روش‌های کم‌تهاجمی برای درمان و ترمیم غضروف‌های آسیب‌دیده، ترمیم غضروف با گراف و پیوند است. پیوند زدن گرافت به نواحی آسیب‌دیده، باعث ترمیم غضروف و کم کردن درد بیمار می‌شود.

بازسازی استخوانی غضروفی با کمک پیوند انسانی که به بازسازی آلوگرافت معروف است، روش تازه و مفیدی در درمان بیماران با نقص غیرقابل جبران در ناحیه استخوان و غضروف مفصلی و مینیسک در زانو است.

آرتروپلاستی ابریژن زانو

اگر غضروفی در مفصل زانو آسیب ببیند، ممکن است تمامی سطح مفصل درگیر شوند. به همین دلیل جراح ارتوپد ممکن است از روش جراحی آرتروپلاستی استفاده کند.

در عمل جراحی تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی زانو، سطح مفصلی استخوان‌های ران و ساق در مفصل زانو با سطح مصنوعی جایگزین می‌شود. هدف از این عمل، از بین بردن درد زانو و بازیابی دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل‌های ایجادشده در زانو است.

تعویض مفصل زانو

در مواردی که غضروف‌های آسیب‌دیده باعث آسیب دیدن تمامی سطح مفصل شوند و بیمار به دردهای شدید و غیرقابل تحملی دچار شود، جراح ارتوپد برای بهبودی کامل بیمار از روش جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می‌کند. در عمل جراحی تعویض مفصل، مفصل زانو به‌طور کامل تعویض می‌شود.

با اینکه اصلی‌ترین راه ترمیم غضروف آسیب‌دیده زانو، انجام عمل جراحی است، جراح ارتوپد در مواردی که ضایعه ایجادشده شدید نباشد، از روش‌های غیرجراحی همچون فیزیوتراپی و ورزش درمانی برای اصلاح و ترمیم غضروف آسیب‌دیده استفاده می‌کند.

چرا جراحی؟

ظرفیت غضروف برای ترمیم و بازسازی خود بسیار محدود است. یکی از نقایص غضروفی این است که به‌صورت خود به خودی ترمیم نمی‌شود، ضایعه‌ای که تا حدی جدا شده است، خود به خود بهبود نمی‌یابد و تکه آزاد می‌تواند بین مفصل گیر کند، به غضروف سالم آسیب برساند و درنهایت منجر به خراب شدن آن شود.
ضایعه کوچک در ابتدا قابل درمان است. درصورت وجود فلپ یا تکه دارای علائم یا آسیب بزرگ در غضروف، جراحی پیشنهاد می‌شود. هدف از جراحی، بازگرداندن سطح لغزشی یکنواخت برای تسکین درد، قفل شدن و تورم و امکان بازگشت به راه رفتن و فعالیت‌های عادی است. بنابراین از زوال پیشرونده مفصل جلوگیری می‌کند.

جراحی غضروف چیست؟

جراحی غضروف مربوط به ضایعات موضعی است. هدف آن اتصال مجدد یا خارج کردن بافتی است که به‌طور جزئی یا کامل جدا شده است. همچنین ناحیه آسیب‌دیده را با پیوند غضروف یا تحریک ترمیم غضروف درمان می‌کند.

در صورتی که ضایعه عمیق و وسیع به شکل فلپ استخوانی یا قطعه داخل مفصلی باشد، روش اتصال مجدد را می‌توان در نظر گرفت تا بهبودی امکان‌پذیر شود. قطعه پس از جابجایی به محل اصلی خود، توسط پیچی ثابت می‌شود تا بازسازی همگن سطح غضروف را امکان‌پذیر کند (شکل 5). درمورد ضایعه کم‌عمق، شانس بهبود حداقل است. ضایعه بریده می‌شود و لبه‌ها اصلاح می‌شوند (شکل 6).
اگر نقص غضروف کوچک و سطحی باشد، هیچ کار دیگری انجام نمی‌شود.

دو روش برای ترمیم نقص غضروفی گسترده‌تر با توجه به موقعیت و وسعت آن وجود دارند:

• تکنیک میکرو فرکچر (شکستگی میکرونی): تکنیک میکرو فرکچر (شکستگی میکرونی) شامل تحریک استخوان با استفاده از ابزاری نوک تیز برای ایجاد سطح ناهموار است (شکل 7). این کار باعث خونریزی موضعی می‌شود و بازسازی و ترمیم غضروف را تحریک می‌کند (شکل 8).
• تکنیک موزائیک پلاستی: تکنیک موزائیک پلاستی شامل جایگزینی ناحیه معیوب با پیوندهای استئوکندری است که از ناحیه کم فشار زانو گرفته می‌شوند. بدین ترتیب، یک یا چند شاخه استئوکندری، عموماً از اطراف استخوان ران، با استفاده از ابزاری مخصوص برداشته می‌شوند (شکل 9). استخوان معیوب برای دریافت پیوند آماده می‌شود. سپس پیوندهای استئوکندری مانند موزاییک در کنار هم قرار می‌گیرند تا سطح لغزشی یکنواختی ایجاد شود (شکل 10).

جراحی غضروف به‌صورت آرتروسکوپی یا با ایجاد برشی در جلوی زانو انجام می‌شود. آرتروسکوپی شامل ایجاد دو برش کوچک 5 میلی‌متری در جلوی زانو است. آرتروسکوپ یا دوربین کوچک ازطریق یکی از برش‌ها برای مشاهده مفصل و به‌ویژه غضروف آسیب‌دیده وارد می‌شود. ابزارهای کوچک ازطریق برش دیگر برای انجام عمل جراحی وارد می‌شوند.

جراحی آرتروسکوپی اغلب برای اتصال مجدد غضروف و همچنین تکنیک شکستگی میکرونی استفاده می‌شود. این عمل حدود نیم ساعت طول می‌کشد و به 1 یا 2 روز بستری در بیمارستان نیاز دارد. تکنیک موزاییک پلاستی اغلب نیاز به برش در جلوی زانو دارد. این عمل حدود یک ساعت طول می‌کشد و 3 یا 4 روز بستری در بیمارستان مورد نیاز است.
این عمل تحت بیهوشی موضعی یا عمومی انجام می‌شود. متخصص بیهوشی شما بهترین نوع بیهوشی را با توجه به وضعیت سلامتی شما انتخاب می‌کند.

پس از عمل، برش‌ها با پانسمانی استریل پوشانده می‌شوند که به‌مدت 10 روز در محل باقی می‌مانند. درد بعد از عمل بسیار دقیق مدیریت و کنترل شده و درمان بر اساس آن تنظیم می‌شود.

توانبخشی بعد از عمل و بازگشت به فعالیت

بعد از عمل، توانبخشی را با فیزیوتراپ خود آغاز خواهید کرد. هدف از آن حفظ انعطاف‌پذیری زانو و توده عضلانی است.

• درصورت اتصال مجدد یا موزاییک پلاستی، تا 6 هفته از عصا استفاده می‌کنید که به شما کمک می‌کند حرکت کنید تا وزن زیادی روی زانو وارد نشود.
  بسته به شغلتان می‌توانید رانندگی و بازگشت به کار را در ماه دوم انجام دهید. کارهای اداری را می‌توان زودتر هم شروع کرد. به‌طور کلی می‌توانید فعالیت‌های ورزشی ملایم مانند دوچرخه‌سواری و شنا را بعد از ماه سوم از سر بگیرید.
• درمورد روش میکروفرکچر، دوره بدون تحمل وزن 3 هفته است. بسته به شغلتان می‌توانید رانندگی و بازگشت به کار را در ماه اول انجام دهید. کارهای اداری را می‌توان زودتر هم شروع کرد. به‌طور کلی می‌توانید فعالیت‌های ورزشی ملایم مانند دوچرخه‌سواری و شنا را بعد از ماه دوم از سر بگیرید.
• از هر تکنیکی که استفاده شود، لازم است 4 تا 6 ماه قبل از بازگشت کامل به تمام فعالیت‌های ورزشی منتظر بمانید.

حتما مطالعه کنید : ترمیم و بازسازی غضروف زانو

خطرات و عوارض آن چیست؟

علاوه بر خطرات ناشی از هرگونه عمل جراحی و بیهوشی، برخی از خطرات خاص این جراحی عبارت‌اند از:

• اگر توانبخشی بعد از عمل به‌درستی انجام نشود، سفتی مفصل اتفاق میفتد.
• واکنش‌های التهابی که گاهی‌اوقات مربوط به آلگودیستروفی هستند، شاید تشدید شوند. بااین‌حال، درمان‌های جدیدی وجود دارند که می‌توانند به‌راحتی این عارضه نادر را مدیریت کنند.
• ممکن است در اطراف ناحیه جراحی به‌دلیل خونریزی هماتوم ایجاد شود. با توجه به میزان خونریزی، شاید نیاز به تخلیه آن باشد.
• ممکن است عفونت ایجاد شود، اگرچه نادر است (خطر کمتر از 1%). عفونت عارضه‌ای جدی است و ممکن است به تجدید جراحی و دوره‌ای از آنتی بیوتیک‌ها نیاز داشته باشد.
• لخته‌های کوچک خون می‌توانند تشکیل شوند. در این صورت رگ‌های پا را مسدود می‌کنند و منجر به فلبیت می‌شوند که برای چندین هفته به درمان ضد انعقاد نیاز دارند.
• حرکت گرافت یا جابجایی قطعه غضروف فیکس‌شده می‌تواند رخ دهد که نیاز به جراحی مجدد دارد.

توجه داشته باشید این فهرست کامل نیست. جراح شما می‌تواند توضیحات اضافی را در اختیار شما قرار دهد و مزایا، معایب و خطرات هر مورد خاص را با شما در میان بگذارد.

نتیجه مورد انتظار جراحی چیست؟

قفل شدن، تورم و بی‌ثباتی پس از عمل در تمام رو‌ش‌های جراحی به سرعت از بین می‌روند.

• بهبود قطعات استئوکندرال فیکس‌شده از 75 تا 90 درصد متغیر است. ضایعات تروماتیک شانس بیشتری برای ترمیم دارند.
• در تکنیک میکرو شکستگی، بهبود عملکرد و وضعیت غضروف حدوداً 80 است.
• در موزاییک پلاستی، در حدود 15% از موارد، کمی ناراحتی در اطراف محل برداشت مشاهده می‌شود. با این وجود، نتایج بسیار دلگرم‌کننده هستند؛ زیرا تقریباً در %90 از مواردی که ضایعه روی استخوان ران قرار دارد، 85% از مواردی که در ناحیه درشت نی و 80% از مواردی که در استخوان پاتلا قرار دارد، نتایج خوبی حاصل می‌شوند.

جمع‌بندی

آسیب‌های غضروفی زانو به دلیل توانایی محدود غضروف در ترمیم خود، معمولاً به مداخله جراحی نیاز دارند و این روش‌ها بیشتر برای آسیب‌های موضعی مناسب هستند. غضروف آسیب‌دیده می‌تواند باعث درد، قفل شدن و تورم مفصل شود. روش‌های جراحی متفاوتی برای بازسازی سطح مفصلی و بازگرداندن عملکرد زانو وجود دارند که در این مطلب توضیح دادیم. هدف از جراحی، تسکین درد و جلوگیری از زوال پیشرونده مفصل است. پس از جراحی شرکت در جلسات فیزیوتراپی بسیار حیاتی است و به بهبود نتایج حاصل از عمل جراحی کمک می‌کند.