ضایعات استئوکندرال (Osteochondral defects) می‌توانند در هر مفصلی از بدن انسان رخ دهند، اما بیشتر در زانو دیده می‌شوند. «استئو» به معنای استخوان و «کندرال» به معنای غضروف است. ضایعه استئوکندرال زمانی رخ می‌دهد که ناحیه‌ای کانونی از آسیب به غضروف مفصلی و استخوان زیرین وجود داشته باشد. ضایعات استئوکندرال می‌توانند به‌مرور زمان به‌عنوان بخشی از فرایند پیری ایجاد شده و اغلب تا زمانی که افزایش قابل توجهی در درد یا بروز علائم مکانیکی (گیر کردن و قفل شدن زانو) وجود نداشته باشد، تشخیص داده نمی‌شوند. اینکه بیماران نتوانند علت دقیق یا مکانیسم آسیب را مشخص کنند (مگر اینکه آسیب شدید باشد)، اتفاقی غیرمعمول نیست.
استئوکندرال زانو چیست؟
استئوکندرال زانو، که معمولاً به آن استئوکندریت دیسکانس زانو نیز می‌گویند، به آسیب یا صدمه به غضروف مفصلی صاف اطراف مفصل زانو و استخوان زیرین غضروف اشاره دارد. میزان آسیب ممکن است از پارگی غضروف یا ترک خفیف استخوان گرفته تا شکستن قطعه‌ای از استخوان در داخل مفصل متغیر باشد. این قطعات ممکن است از نظر اندازه و عمق متفاوت باشند و ممکن است در داخل مفصل به‌صورت پایدار یا ناپایدار باقی بمانند. این آسیب‌ها ممکن است در اثر آسیب حاد تروماتیک به زانو یا اختلالی زمینه‌ای در استخوان رخ دهند. ضایعه استئوکندرال در ورزشکاران جوان که فعالانه ورزش می‌کنند شایع‌تر است و بیشتر کندیل‌های فمورال در زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آناتومی
هر زانو دارای دو کندیل فمورال است که شامل کندیل فمورال میانی در داخل زانو و کندیل فمورال جانبی در خارج زانو می‌باشد. این دو کندیل فمورال انتهای گرد استخوان فمور (استخوان ران) را تشکیل می‌دهند. ضایعات استئوکندرال در قسمت جانبی کندیل فمورال میانی رخ می‌دهند.
آیا استئوکندریت دیسکانس (OCD) همان ضایعه استئوکندرال است؟
استئوکندریت دیسکانس (OCD) نوعی ضایعه استئوکندرال است. این دو وضعیت بالینی ارتباط نزدیکی با هم دارند. ضایعات استئوکندریت دیسکانس و استئوکندرال می‌توانند در هر مفصلی رخ دهند، اما اغلب در مفصل زانو اتفاق میفتند. ضایعات OCD با ناحیه‌ای از استخوان غیرطبیعی (استخوان مرده یا نکروزشده) که در زیر ناحیه‌ای از غضروف طبیعی قرار دارد، مشخص می‌شوند. با گذشت زمان، غضروف روی این ناحیه از استخوان غیرطبیعی شروع به جدا شدن یا فرو ریختن می‌کند؛ زیرا استخوان زیرین نرم و غیرطبیعی است.
تحقیقات نشان می‌دهند بیشتر ضایعات OCD هنگام تولد وجود دارند و علائم مرتبط با آنها معمولاً در دهه‌های دوم تا سوم زندگی رخ می‌دهند. علت دقیق این ضایعات هنوز ناشناخته است. درواقع تصور می‌شود ضایعات استئوکندریت دیسکانس، مادرزادی هستند. اگرچه OCD نوعی ضایعه استئوکندرال است، انواع دیگری از ضایعات استئوکندرال وجود دارند که شامل آسیب به غضروف مفصلی می‌شوند و می‌توانند بر استخوان زیرین تأثیر بگذارند.
علائم استئوکندرال زانو چیست؟
علائم استئوکندرال زانو که شامل غضروف و استخوان زیرین می‌شوند، عبارت‌اند از:
- درد با فعالیت‌های تحمل وزن
- تورم
- احساس گیر کردن یا قفل شدن در زانو
- بی‌ثباتی مفصل زانو
- کاهش دامنه حرکت
- حساسیت به لمس، که اغلب در مرکز زانو احساس می‌شود
- عدم توانایی در صاف کردن کامل یا خم کردن مفصل زانو
علل و عوامل خطر
معمولاً، ضایعه استئوکندرال زمانی رخ می‌دهد که آسیبی به مفصل وارد شود؛ به‌ویژه اگر رگ به رگ شدن مچ پا یا پیچ‌خوردگی شدید زانو وجود داشته باشد. افرادی که ورزش‌هایی مانند فوتبال، فوتبال آمریکایی، راگبی و گلف انجام می‌دهند ممکن است در معرض خطر ضایعه استئوکندرال باشند. اگرچه علت چنین ضایعاتی ناشناخته است، اما ممکن است شامل زمینه‌های ژنتیکی برای چنین وضعیتی باشد. همچنین ممکن است در اثر رشد غیرطبیعی استخوان به‌ویژه در کودکان ایجاد شوند. ترومای مکرر نیز با ایجاد چنین ضایعاتی مرتبط است.
ضایعات استئوکندرال چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
احتمال دارد ضایعه استئوکندرال برای سال‌ها تشخیص داده نشود. برخی از ضایعات به‌عنوان بخشی از فرایند پیری رخ می‌دهند، پیشرونده هستند و با گذشت زمان بدتر می‌شوند. سایر ضایعات استئوکندرال با حادثه‌ای تروماتیک مانند تصادف یا سقوط شدید رخ می‌دهند. برخی از پزشکان برای تشخیص ضایعه استئوکندرال از اسکن MRI استفاده می‌کنند. ام‌آرآی، سطوح غضروف مفصلی را نشان می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند تا اندازه، شکل و پیشرفت آسیب مشخص شود. اگر استخوان تحت تأثیر قرار گرفته باشد، پزشک قادر خواهد بود میزان آسیب استخوان را تعیین کرده و برنامه‌ای برای درمان و ترمیم ضایعه استئوکندرال تنظیم کند.
درمان استئوکندرال زانو
درمان این نوع آسیب یا ضایعه زانو، بر اساس سطح فعالیت بیمار و اندازه، محل و میزان آسیب ناشی از ضایعه، متفاوت خواهد بود.
درمان غیرجراحی
هدف از درمان محافظه‌کارانه، کاهش درد و التهاب در مفصل است. این درمان اغلب با استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن، انجام می‌شود. گرما و سرمادرمانی، استراحت و تغییر فعالیت نیز به کاهش علائم کمک می‌کنند. برنامه‌های فیزیوتراپی که شامل تقویت عضلات اطراف مفصل زانو و اندام تحتانی می‌شوند، به تسکین درد کمک کرده و می‌توانند به بیماران در حفظ انعطاف‌پذیری و دامنه حرکت کمک کنند.
درمان جراحی
در صورتی که بیماری در مرحله پیشرفته یا شدید تشخیص داده شود، جراحی مورد نیاز است.
گ
جراحی برای ضایعه استئوکندرال زانو را می‌توان با استفاده از تکنیک باز یا آرتروسکوپی انجام داد. برخی از روش‌های جراحی عبارت‌اند از:
- دریلینگ (سوراخ‌کاری): در این روش، سوراخ‌های کوچک متعددی در استخوان ایجاد شده تا امکان رشد رگ‌های خونی جدید در ناحیه آسیب‌دیده فراهم شود. این کار باعث افزایش جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده، شروع پاسخ بهبودی و تشکیل سلول‌های غضروفی جدید می‌شود.
- بازسازی باز با تثبیت داخلی (ORIF): جراحی باز در مواردی انجام می‌شود که دسترسی به ناحیه آسیب‌دیده با آرتروسکوپ دشوار باشد. از این رو، ممکن است نیاز به برش باز باشد. در این روش، برشی در جلوی مفصل ایجاد می‌شود تا جراح بتواند مفصل را مشاهده کرده و اجسام آزاد را خارج کند. تثبیت داخلی شامل تثبیت قطعات با استفاده از تثبیت‌کننده‌های داخلی مانند پیچ‌های فلزی، پین‌ها و سیم‌ها است.
- پیوند استخوان (Bone grafting): این روش به پر کردن شکاف پس از برداشتن استخوان مرده یا نکروزشده کمک می‌کند. در این روش، پیوند استخوان در محل آسیب‌دیده قرار داده می‌شود. این روش ممکن است برای ترمیم ناحیه آسیب‌دیده یا جایگزینی استخوان از دست رفته انجام شود. ممکن است برای کمک به رشد استخوان جدید به اتوگرافت (استخوان برداشته‌شده از خود بیمار) یا آلوگرافت (استخوان برداشته‌شده از بانک استخوان) نیاز باشد.
- پیوند استئوکندرال (Osteochondral grafting): این روش شامل انتقال پلاگ‌های غضروفی سالم از ناحیه غیرتحمل کننده وزن مفصل به ناحیه آسیب‌دیده مفصل به‌صورت موزاییکی است. این عمل جراحی این امکان را فراهم می‌کند تا استخوان و غضروف تازه کاشته‌شده در ناحیه آسیب‌دیده رشد کنند. پیوندها ممکن است از بدن خودتان (اتوگرافت) یا از اهداکننده یا بانک استخوان (آلوگرافت) گرفته شوند.
- کاشت سلول کندروسیت اتولوگ (ACI): در این روش، سلول‌های غضروفی سالم از مفصل غیرتحمل کننده وزن شما جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه کشت می‌شوند. پچ بافت غضروفی کشت‌شده در ناحیه آسیب‌دیده کاشته می‌شود تا رشد غضروف جدید را تقویت کند.
تفاوت استئوکندرال زانو با آرتروز
آرتروز و ضایعات استئوکندرال هر دو از مشکلات رایج مفصل زانو هستند که نادیده گرفتن آنها می‌تواند عواقب جدی برای بیمار به همراه داشته باشد. بااین‌حال، تفاوت‌های اساسی در ماهیت و رویکرد درمانی آنها وجود دارند که نیازمند درک دقیق است.
آرتروز، اختلال دژنراتیو شایع مفصلی است که با فرسایش پیشرونده غضروف مفصلی مشخص شده و با گذشت زمان به‌تدریج بدتر می‌شود. در این بیماری، غضروف به‌صورت کلی تحلیل می‌رود و استخوان‌های زیرین درگیر می‌شوند.
در مقابل، ضایعات استئوکندرال زانو (به‌ویژه نقص غضروف جداشده) به آسیب‌های متمرکز و موضعی اشاره دارند که در آن قطعه‌ای از غضروف یا استخوان زیرین آن از سطح مفصل جدا می‌شود. یکی از تفاوت‌های عمده و مهم در اینجا این است که وقتی قطعه غضروفی بدون هیچ استخوان زیرین از جای خود جدا می‌شود، قابلیت ترمیم آن بسیار محدود است. این قطعات غضروفی که از استخوان جدا شده‌اند، اغلب عملکرد خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند به‌طور مؤثری به مفصل بازگردانده شوند. در چنین مواردی، معمولاً چاره‌ای جز برداشتن این قطعات غضروفی آزاد ازطریق روش‌هایی مانند آرتروسکوپی وجود ندارد.
این وضعیت، تفاوت بارزی با آرتروز دارد؛ چرا که در آرتروز، هدف اصلی مدیریت درد و کند کردن روند تخریب غضروف گسترده است. اما در ضایعات استئوکندرال، چالش اصلی، برخورد با قطعه جداشده و ترمیم ناحیه آسیب‌دیده است. در صورتی که استخوان زیرین غضروف آسیب‌دیده نمایان شود، تلاش برای تحریک رشد غضروف جدید در آن ناحیه ازطریق تکنیک‌های مختلف درمانی مد نظر قرار میگیرد. همچنین، در برخی موارد خاص، امکان ترمیم و بازگرداندن فلاپ‌های غضروفی سالم به جای خود با استفاده از روش‌های جراحی خاص وجود دارد.
این تفاوت‌های اساسی در آسیب‌شناسی به این معنی است که تشخیص و رویکرد درمانی برای ضایعات استئوکندرال باید کاملاً متفاوت از آرتروز باشد؛ چرا که درمان‌ها نیز به‌طور قابل توجهی با یکدیگر فرق دارند. درک این تمایز برای انتخاب بهترین مسیر درمانی و دستیابی به بهترین نتایج برای بیماران حیاتی است.
پیشگیری
پیشگیری از ضایعات استئوکندرال زانو می‌تواند چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا علت دقیق آنها همیشه مشخص نیست. بااین‌حال، اقدامات پیشگیرانه، به‌خصوص برای کودکان و نوجوانان ورزشکار، می‌تواند خطر را کاهش دهد. این اقدامات عبارت‌اند از:
- استفاده از وسایل محافظتی: به‌خصوص در ورزش‌هایی که خطر ضربه به مفاصل وجود دارد.
- آموزش تکنیک‌های صحیح: تمرین تکنیک‌های بدنی مناسب در فعالیت‌های ورزشی برای کاهش فشار غیرعادی بر مفاصل.
- گرم و سرد کردن بدن: انجام حرکات کششی و گرم کردن قبل از فعالیت بدنی شدید و سرد کردن پس از آن برای آماده‌سازی و بازیابی عضلات و مفاصل.
درمان ضایعات استئوکندرال بسته به اندازه، محل، و شدت ضایعه، و همچنین سن و سطح فعالیت بیمار، متفاوت خواهد بود. در برخی موارد، درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت، فیزیوتراپی و اصلاح فعالیت‌ها ممکن است کافی باشند. اما در بسیاری از موارد، به‌ویژه در ضایعات بزرگ یا ناپایدار، مداخله جراحی برای ترمیم یا بازسازی غضروف و استخوان آسیب‌دیده ضروری است.
جمع‌بندی
ضایعات استئوکندرال زانو، آسیب‌هایی متمرکز هستند که هم غضروف و هم استخوان زیرین آن را در مفصل زانو درگیر می‌کنند. این وضعیت نیازمند توجه و درمان مناسب است تا از پیشرفت آسیب و بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود. در مواردی که درمان‌های غیرجراحی کافی نباشند، انجام عمل جراحی توصیه می‌شود. دکتر علیرضا جواهری یکی از متخصصان باتجربه درزمینه جراحی‌های زانو و لگن است. بنابراین اگر قصد دارید عمل جراحی انجام دهید، جهت دریافت نوبت با شماره‌های مطب تماس بگیرید.
منابع
مطالب مشابه
تاندونیت لگن، عارضه‌ای التهابی است که تاندون‌های اطراف مفصل لگن را درگیر می‌کند. می‌تواند منجر به درد، تورم و محدودیت حرکت شود و معمولاً در ورزشکاران و افرادی که حرکات تکراری ران انجام می‌دهند، مشاهده می‌شود.
بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند باعث مشکلات زانو شوند، بنابراین گزینه‌های درمانی و مدیریتی که برای شما مناسب‌تر هستند، به علت درد زانوی شما بستگی دارند. درمان‌ها شامل خودمراقبتی (مثلاً استراحت دادن به پا و استفاده از کیسه یخ)، فیزیوتراپی، دارو و جراحی می‌شوند. ممکن است به بیش از یکی از این موارد نیاز داشته باشید.
آسیب‌های وارده به زانوها می‌توانند در اثر رگ به رگ شدن یا پارگی رباط‌ها یا استفاده از بیش‌ازحد از زانو اتفاق بیفتند. زانو بزرگترین مفصل در بدن انسان است. این مفصل، ساق پا را به ران متصل می‌کند و به شما اجازه می‌دهد راه بروید، بدوید، بپرید، برقصید و در سایر فعالیت‌های روزانه شرکت کنید.
کیست‌های استخوان ساب کندرال (SBCs) کیسه‌های پر از مایعی هستند که در داخل مفاصلی مانند زانو، لگن و شانه تشکیل می‌شوند. این کیسه‌ها معمولاً در درجه اول با هیالورونیک اسید پر شده‌اند. هیالورونیک اسید مایعی در مایع مفصلی است که مفصل را روان می‌کند. کیست‌های استخوان ساب کندرال از نظر فنی کیست نیستند. در عوض، آنها ضایعات پر از مایع هستند که توسط استخوان احاطه شده‌اند.
شکستگی‌های استرسی در استخوان‌های پا و مچ پا شایع هستند؛ زیرا ما به‌طور مداوم با ایستادن، راه رفتن، دویدن و پریدن به آنها نیرو وارد می‌کنیم. در شکستگی استرسی، استخوان می‌شکند اما معمولاً جابجا نمی‌شود.
بونیون، برآمدگی استخوانی است که در لبه داخلی مفصل شست پا ایجاد می‌شود. اگر متوجه برآمدگی روی شست پا شدید، به‌ویژه اگر درد، سفتی یا بی‌حسی در انگشتان پا یا پای خود تجربه کردید، حتماً به متخصص مراجعه کنید.
استئوکندرال زانو، به آسیب یا صدمه به غضروف مفصلی صاف اطراف مفصل زانو و استخوان زیرین غضروف اشاره دارد. میزان آسیب ممکن است از پارگی غضروف یا ترک خفیف استخوان گرفته تا شکستن قطعه‌ای از استخوان در داخل مفصل متغیر باشد.
آرتروسنتز زانو که به آن آسپیراسیون نیز گفته می‌شود، روشی ساده برای تخلیه مایع از مفصل ازطریق سوزنی توخالی است. اگر مفصل شما ملتهب و متورم باشد، مایع اضافی در آن جمع می‌شود. تخلیه این مایع، مقداری از تورم و درد را تسکین می‌دهد و همچنین جهت بررسی آزمایشگاهی مورد استفاده قرار میگیرد.
شکستگی‌های استرسی لگن با ترک ناقص در یکی از استخوان‌های لگن مشخص می‌شود. ممکن است در ابتدا به‌صورت درد خفیف ظاهر شوند که با فعالیت، به‌ویژه فعالیت‌های با ضربه بالا مانند دویدن یا پریدن، بدتر می‌شوند.
آرتروز پس از سانحه (PTOA) نوعی از آرتروز است که پس از آسیب مفصلی ایجاد می‌شود. درواقع، این بیماری درصد قابل توجهی از موارد آرتروز در مراحل پایانی را تشکیل می‌دهد.