علت گرفتگی عضلات (اسپاسم عضلانی) چیست و چگونه درمان میشود؟

گرفتگی عضلات، انقباضی غیرارادی است که در عضلات و ماهیچه‌ها اتفاق میفتد و با درد شدیدی همراه است. اسپاسم عضلانی یکی از مشکلاتی است که امروزه افراد بسیاری را درگیر کرده است و محدودیت سنی یا جنسیتی ندارد. بنابراین توجه به درمان آن از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب به بررسی گرفتگی عضلات، دلایل و روش‌های درمان آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

گرفتگی عضلات چیست؟

به انقباضات شدید و غیرارادی فیبرهای تشکیل‌دهنده ماهیچه‌ها، گرفتگی عضلات یا اسپاسم عضلانی گفته می‌شود. این عارضه می‌تواند در هر عضله‌ای به‌خصوص عضلاتی که از روی دو مفصل عبور می‌کنند، رخ دهد.
عضلات پشت ساق، پشت ران، پشت کمر، جلوی ران، کف پا، کف دست، بازو و شکم از شایع‌ترین نواحی بدن هستند که در آن‌ها اسپاسم اتفاق میفتد.

گرفتگی عضلات علاوه‌بر اسپاسم و درد شدید در عضله موجب بروز توده‌های سفتی در زیر پوست شده که با لمس کردن آن درد شدید در ماهیچه احساس می‌شود.

حتی زمانی که گرفتگی عضله در فرد مبتلا از بین می‌رود، او تا مدتی به لمس حساسیت دارد و درد در عضله را احساس می‌کند. در بسیاری از موارد، این گرفتگی‌ها در طول شب رخ می‌دهند. گاهی آن‌ها خطرناک نیستند، اما در برخی موارد، به‌قدری جدی هستند که انجام فعالیت‌هایی مانند رانندگی نیز می‌تواند برای فرد مبتلا خطرآفرین باشد.

علت گرفتگی عضلات

تقریباً همه ما در طول زندگی خود دچار گرفتگی عضلات شده‌ایم، اما این عارضه در افراد به‌دلایل متعددی رخ می‌دهد. در ادامه برخی از این دلایل را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

ورزش

فعالیت شدید یا استفاده بیش‌ازحد از عضلات، شایع‌ترین علت گرفتگی آ‌ن‌ها است. این عارضه معمولاً در طول انجام فعالیت شدید یا چندین ساعت پس از آن رخ می‌دهد.
به‌عبارت‌دیگر، زمانی که فردی با شدت زیاد یا به‌مدت طولانی ورزش می‌کند، شاید دچار گرفتگی عضلات شود. بنابراین ورزش یکی از دلایل گرفتگی عضلات است. درواقع ورزش به دو دلیل زیر باعث گرفتگی عضلات می‌شود:

• افراد در طول ورزش دائماً در حال عرق کردن هستند و عرق کردن موجب اختلال در حفظ تعادل الکترولیت‌ها می‌شود. الکترولیت‌ها نقش بسیار مهمی در انقباض عضلات دارند.
• ورزش موجب خستگی عضلات می‌شود. خستگی عضلانی میزان گرفتگی فیبرهای موجود در عضلات را افزایش می‌دهد.

کمبود مواد معدنی

کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پتاسیم یا منیزیم در بدن، به‌مرور زمان موجب گرفتگی عضلات می‌شود. این نوع گرفتگی‌ها معمولاً در خانم‌های باردار و افراد مسن بالای 65 سال رخ می‌دهند. در ادامه به بررسی 3 مواد معدنی موردنیاز بدن می‌پردازیم:

با اینکه اصلی‌ترین ماده معدنی موردنیاز استخوان‌ها کلسیم است، وجود کلسیم همچنین برای انعقاد خون، انقباض عضلات و عملکرد خوب مغز نیز لازم است.

بدن ما حدود 1 کیلوگرم کلسیم دارد که 99 درصد آن در اسکلت‌مان تجمع یافته است.

منیزیم نقش مهمی در سلامت استخوان‌ها و عضلات دارد. این ماده معدنی در کنترل هورمون پاراتیروئید نقش دارد و این هورمون هم باعث جذب هر چه بیشتر کلسیم ازطریق استخوان‌ها می‌شود.

پتاسیم در میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، سبزیجات برگ سبز وجود دارد و در کنترل عملکرد عضلات و سلول‌های عصبی نقش دارد. کمبود این ماده معدنی باعث ضعف و گرفتگی عضلانی می‌شود.

• کلسیم: کلسیم اصلی‌ترین ماده معدنی موردنیاز استخوان‌ها است و نقش مهمی در انعقاد خون، انقباض عضلات و عملکرد خوب مغز دارد. بدن انسان حدود 1 کیلوگرم کلسیم دارد که 99 درصد آن در اسکلت بدن تجمع یافته است.
• منیزیم: منیزیم نقش مهمی در سلامت استخوان‌ها و عضلات دارد. این ماده معدنی در کنترل هورمون پاراتیروئید و جذب بیشتر کلسیم ازطریق استخوان‌ها مؤثر است.
• پتاسیم: پتاسیم در میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و سبزیجات برگ‌دار وجود دارد و در کنترل عملکرد عضلات و سلول‌های عصبی مؤثر است. کمبود این ماده معدنی باعث ضعف و گرفتگی عضلات می‌شود.

کم‌آبی بدن

وجود آب کافی (هیدراته) در بدن برای پیشگیری از دردهای عضلانی بسیار مفید است. برای هیدراته کردن بدن می‌توانید روزانه 8 لیوان آب به‌همراه میوه‌های تازه و سبزیجات مصرف کنید. کمبود آب بدن به‌دلایل زیر موجب گرفتگی عضلات می‌شود:

• حدود 80 درصد مفاصل و عضلات بدن از آب تشکیل شده است. درنتیجه با کم شدن ذخیره آن در بدن، درد و گرفتگی شدیدی در عضلات رخ می‌دهند.
• کاهش آب بدن با کاهش فشار و اکسیژن خون ارتباط مستقیم دارد. از طرفی این اختلال موجب خستگی و بی‌حالی شدید می‌شود.
• تشنگی و کمبود آب سبب ارسال سیگنال‌های غلط به مغز می‌شوند که همین عامل، باعث فرستادن دستورهای اشتباه مغز به عضلات می‌شود.

استرس و فشار عصبی

استرس و اضطراب بیش‌ازحد، فشار زیادی را به عضلات و ماهیچه‌ها وارد می‌کنند و خطر گرفتگی عضلات را افزایش می‌دهند.
به‌علاوه، زمانی که شما دچار استرس می‌شوید سیستم عصبی بدن‌تان خود را برای رویارویی با خطر آماده می‌کند. این امر باعث بی‌نظمی در عملکرد سیستم عصبی و سیستم ایمنی و ناتوانی آن‌ها در ادامه فعالیت‌شان می‌شود.
علاوه‌بر موارد ذکرشده، برخی از بیماری‌ها و اختلالات نیز موجب اسپاسم و انقباض غیرارادی عضلات می‌شوند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

• ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس)
• دیسروفی عضلانی (تحلیل رفتن عضلات)
• لوپوس (حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خودی)
• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (بیماری عصبی)
• دیستونی (انقباض غیرعادی عضلات)
• استفاده از داروهای ضدافسردگی
• سیگار کشیدن
• مصرف بیش‌ازحد کافئین
• آسیب دیدن عضلات
• بیماری‌های کبدی
• بیماری‌های مربوط به غده تیروئید
• تنگی کانال نخاع
• سختی شریان‌ها
• بیماری‌های نخاعی
• دیابت
• بیماری‌های عفونی
• کم‌خونی

بلند کردن اجسام سنگین

در برخی موارد خم شدن و چرخش بدن در هنگام بالا بردن اجسام سنگین، منجر به کشیدگی یا پارگی عضلات یا رباط‌ها در کمر می‌شوند.

بارداری

افزایش وزن در طول بارداری می‌تواند موجب گرفتگی عضلات شود. همچنین کاهش مایعات و مواد معدنی دریافتی توسط جنین، احتمال گرفتگی عضله را بیشتر می‌کند.

داروها

بسیاری از داروها می‌توانند باعث گرفتگی عضلات شوند. داروهای دیورتیک قوی، مانند فوروزماید (Lasix)، یا دفع شدید مایعات بدن، حتی با داروهای دیورتیک ضعیف‌تر، می‌توانند با تخلیه مایعات و سدیم بدن، باعث گرفتگی شوند. در عین حال، دیورتیک‌ها اغلب باعث از دست رفتن پتاسیم، کلسیم و منیزیم نیز می‌شوند که این مسئله هم می‌تواند علت گرفتگی باشد.

داروهایی مانند دونپزیل (Aricept) که برای بیماری آلزایمر استفاده می‌شود، و نئوستیگمین(Prostigmine) که برای میاستنی گراویس استفاده می‌شود، همچنین رالوکسیفن (Evista) که برای جلوگیری از پوکی استخوان در زنان یائسه استفاده می‌شود، می‌توانند باعث گرفتگی شوند.

• تولکاپون (Tasmar) که برای بیماری پارکینسون استفاده می‌شود، طبق گزارش‌ها در حداقل 10 درصد بیماران باعث گرفتگی عضلات می‌شود.
• گرفتگی‌های واقعی با نیفدیپین (Procardia) که برای آنژین، فشار خون بالا و سایر شرایط استفاده می‌شود و داروهای آسم مانند تربوتالین (Brethine) و آلبوترول (Proventil, Ventolin) گزارش شده است.
• داروهای استاتین که برای کاهش کلسترول استفاده می‌شوند، مانند لوواستاتین (Mevacor)، نیز می‌توانند منجر به گرفتگی شوند.
• این عارضه جانبی جدی این دسته از داروها است و باید فوراً با پزشک خود در میان گذاشته شود.
• داروهای ضد روان‌پریشی مانند هالوپریدول (Haldol)
• استروژن‌های کونژوگه

گرفتگی‌ها گاهی‌اوقات در افراد معتاد در طول ترک داروها و موادی با اثرات آرام‌بخش ازجمله الکل، باربیتورات‌ها و سایر آرام‌بخش‌ها، داروهای ضداضطراب مانند بنزودیازپین‌ها (مثلاً دیازپام و آلپرازولام) مواد مخدر و سایر داروها مشاهده می‌شوند.

چه عضلاتی بیشتر درگیر اسپاسم عضلانی می‌شوند؟

تحقیقات نشان می‌دهند عضلات و ماهیچه‌هایی که به دو مفصل متصل هستند یا از آن‌ها عبور می‌کنند، بیشتر درگیر گرفتگی و اسپاسم می‌شوند. بعضی از این عضلات و ماهیچه‌ها عبارت‌اند از:

• عضلات پشت ساق پا
• عضلات پشت و جلوی ران
• عضلات کمر
• ماهیچه‌های کف دست و پا
• ماهیچه‌های شکم و پهلو
• ماهیچه‌های بازو
• ماهیچه‌های قلب و عضلات قفسه سینه

کدام بیماری‌ها علائمی مشابه با اسپاسم عضلانی دارند؟

برخی از اختلالات، علائمی شبیه گرفتگی عضلانی ایجاد می‌کنند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

• دیستونی‌ها: دیستونی‌ها انقباضات غیرارادی عضلانی هستند، اما معمولاً طولانی‌تر و بیشتر از گرفتگی‌ها رخ می‌دهند. این بیماری‌ها بر سایر عضلات ازجمله عضلات پشت، گردن و حنجره تأثیر می‌گذارند.
• تتانی: تتانی، اسپاسم مداوم یا دوره‌ای عضلات در سراسر بدن است. این اسپاسم‌ها معمولاً خیلی بیشتر از گرفتگی عضلانی طول می‌کشند و گسترده‌تر از آن هستند. در این بیماری، ماهیچه‌ها نیز ممکن است منقبض شوند.
• بیماری شریان محیطی (سخت شدن شریان‌ها): این بیماری در پاها باعث درد ساق پا در حین فعالیت بدنی مانند راه رفتن می‌شود. این درد به دلیل جریان ناکافی خون در عضلات است و به‌دلیل انقباض عضلانی که در گرفتگی اتفاق میفتد، نمی‌باشد.

درمان گرفتگی عضلات

گاهی اسپاسم عضلانی هنگام ورزش، نشستن یا حتی در نیمه‌های شب اتفاق میفتد. بااینکه درمانی فوری برای آن وجود ندارد، اقدامات زیر می‌توانند برای از بین بردن اسپاسم به شما کمک کنند:

• کشیدن ناحیه آسیب‌دیده
• ماساژ ناحیه آسیب‌دیده با دست یا غلتک
• ایستادن و قدم زدن
• استفاده از کیسه یخ، پد گرم‌کننده یا حمام گرم
• مصرف داروهای مسکن مانند ایبوپروفن و استامینوفن
• مصرف روزانه ویتامین ب12
• استفاده از حمام نمک اپسوم

پیشگیری از گرفتگی عضلات

گرفتگی عضلات می‌تواند در هر عضله‌ بدن ایجاد شود. بااینکه بسیاری از اسپاسم‌های عضلانی بی‌ضرر هستند، گاهی درصورت بی‌توجه بودن به آن‌ها مشکلات متعددی برای بیمار به وجود می‌آورند.

در ادامه برخی از روش‌های پیشگیری از این عارضه را شرح می‌دهیم:

• نوشیدن روزانه 8 لیوان آب: به‌گفته متخصصان، کمبود آب بدن باعث گرفتگی عضلات می‌شود. نوشیدن مایعات کافی برای افراد ورزشکار فواید زیادی دارد.
• مصرف سدیم و پتاسیم: کمبود سدیم و پتاسیم در بدن باعث گرفتگی عضلات می‌شود. بنابراین این مواد را در رژیم غذایی خود بگنجانید. ازطرفی مصرف منیزیم، زینک، ویتامین ب، ای و دی می‌تواند احتمال گرفتگی عضلات را کمتر کند.
• گرم کردن بدن قبل از ورزش: قبل از ورزش کردن حتماً بدن خود را گرم کرده و بعد از ورزش با انجام حرکات کششی، آن را سرد کنید.
• داشتن برنامه ورزشی مناسب و منظم: با ورزش می‌توانید عضلات خود را تقویت کنید و خطر اسپاسم عضلانی را تا حد زیادی کاهش دهید.
• قرار دادن بدن در وضعیت درست: به وضعیت بدنی خود در هنگام خوابیدن و نشستن بیشتر توجه کنید و آن را به درست‌ترین حالت ممکن قرار دهید.
• حفظ تناسب اندام: اضافه وزن، فشار واردشده به عضلات را تشدید می‌کند.
• کاهش مصرف کافئین: کافئین مانع از جذب برخی مواد مغذی و الکترولیت‌ها می‌شود.
• کاهش مصرف مواد غذایی ملین و ادرارآور: مواد غذایی‌ای که باعث افزایش ادرار و درمان یبوست می‌شوند، احتمال گرفتگی عضله گردن، دست،‌ پا، کمر، شکم،‌ پهلو و ... را افزایش می‌دهند.
• کاهش مصرف دخانیات: مصرف دخانیات باعث ایجاد اختلال در جریان خون می‌شود. کاهش گردش خون در بدن و خون‌رسانی به عضلات و ماهیچه‌ها یکی از دلایل اصلی گرفتگی عضلات هستند.
• مصرف داروها: تنها دارویی که به‌طور گسترده برای پیشگیری و گاهی‌اوقات درمان گرفتگی عضلات استفاده شده، کینین است. کینین سال‌ها در درمان مالاریا استفاده می‌شده است. کینین با کاهش تحریک‌پذیری عضلات عمل می‌کند. همچنین در بسیاری از مطالعات علمی مؤثر بوده است. بااین‌حال، کینین همچنین باعث نقایص مادرزادی و سقط جنین و همچنین عوارض جانبی جدی می‌شود. گاهی‌اوقات نیز باعث واکنش‌های حساسیت مفرط و کمبود پلاکت‌ها می‌شود، که هر دو می‌توانند کشنده باشند. کینین همچنین با مجموعه‌ای از علائم به نام سینکونیسم (تهوع، استفراغ، سردرد و ناشنوایی) مرتبط است. علاوه‌براین، ممکن است مشکلات بینایی و قلبی نیز رخ دهد. بنابراین سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) استفاده از کینین را برای درمان یا پیشگیری از گرفتگی عضلات توصیه یا تأیید نمی‌کند. بااین‌حال، گاهی‌اوقات کینین در آب تونیک قبل از خواب برای جلوگیری از گرفتگی‌های عضلانی شبانه توصیه می‌شود. همیشه قبل از مصرف کینین برای گرفتگی عضلات، با پزشک خود مشورت کنید.

رژیم غذایی مناسب برای کنترل گرفتگی عضلات

همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در بروز گرفتگی عضلات، کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی سرشار از کلسیم، سدیم، پتاسیم و منیزیم است و درصورت کمبود آن‌ها در جریان خون، گرفتگی عضلات رخ می‌دهد.

برای جلوگیری از ابتلا به گرفتگی عضلات می‌توانید مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید:

• نان‌ها و غلات سرشار از فیبر

• لبنیات به‌دلیل داشتن پروتئین و کلسیم زیاد و ویتامین ب2

• گوشت‌ و ماهی حاوی پروتئین و آهن هستند و عدم مصرف‌شان سبب کمبود ویتامین ب12، ضعیف شدن عضلات و کم‌خونی می‌شود.

• میوه‌ها و سبزیجات به‌دلیل داشتن ویتامین و فیبر کافی

کاهش گرفتگی عضلات با ماساژ

بعد از فهمیدن علت گرفتگی عضلات خود، می‌توانید از ماساژ برای کاهش و بهبود آن استفاده کنید. رایج‌ترین ماساژها برای کاهش گرفتگی عضلات به شرح زیر هستند:

ماساژ عمیق بافت (دیپ‌تیشو)

ماساژ عمیق بافت تأثیر بسیار خوبی بر روی کاهش گرفتگی عضلات دارد. این ماساژ باعث تسکین تنش بدن و درنتیجه کاهش اسپاسم عضلانی می‌شود.

ماساژ اصلاحی

ماساژ اصلاح‌کننده بر روی کاهش اسپاسم عضلات تمرکز می‌کند و موجب آرامش جسمی و ذهنی فرد مبتلا می‌شود. در بیشتر موارد، علت گرفتگی عضلات، خستگی است. این ماساژ با کشش ماهیچه، افزایش جریان لنفاوی و ایجاد آرامش عضلانی، خستگی را از بین می‌برد.
درواقع افزایش جریان لنفاوی، مواد زائد را از عضله خارج می‌کند و باعث از بین رفتن خستگی می‌شود. حذف این مواد زائد ازطریق ماساژ اصلاح‌کننده، به کاهش گرفتگی عضلات کمک می‌کند.

ماساژ سوئدی

ماساژ سوئدی با ایجاد اصطکاک بین پوست و انگشتان باعث افزایش گردش خون در ناحیه گرفتگی می‌شود.
در اکثر اوقات، علت گرفتگی عضلات کمبود گردش خون است. گردش خون ضعیف باعث تولید مواد زائد، کمبود اکسیژن و مواد مغذی لازم برای سلامت عضله می‌شود.

حتما بخوانید: جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام می‌شود؟

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

گرفتگی عضلات معمولاً به‌صورت خود به خودی از بین می‌رود و نیازی به مراجعه به پزشک ندارد. اما درصورت مشاهده موارد زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:

• گرفتگی عضلات باعث ناراحتی شدید شده است.
• ورم، قرمزی یا تغییرات پوستی در پا مشاهده می‌کنید.
• اسپاسم عضلانی با ضعف عضلانی همراه است.
• گرفتگی عضلات به‌صورت مکرر اتفاق میفتد.
• مراقبت از خود باعث بهتر شدن شما نمی‌شود.

جمع‌بندی

اسپاسم عضلانی در افراد می‌تواند در هر سنی رخ دهد. این حالت معمولاً هنگام راه رفتن، نشستن، انجام ورزش یا خواب بروز می‌کند. برخی از افراد مستعد اسپاسم عضلانی هستند و به‌طور منظم و با هرگونه فعالیت بدنی دچار آن می‌شوند.
هیچ قرص یا تزریقی برای تسکین فوری اسپاسم عضلات وجود ندارد. بنابراین بهترین اقدام هنگام مواجهه با آن، ماساژ عضله آسیب‌دیده است. اگر اسپاسم در پای شما اتفاق افتاد، برخیزید، راه بروید و از یخ یا حمام گرم استفاده کنید.
در موارد شدیدِ گرفتگی عضلات و بی‌نتیجه بودن روش‌های درمانی ذکرشده، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید تا از پیشروی بیماری خود جلوگیری کنید.

منابع

my.clevelandclinic.org

healthline.com

physio.co.uk