اسپاسم عضلانی یا گرفتگی عضلات چیست؟

اسپاسم عضلانی (که به آن گرفتگی عضلانی نیز گفته می‌شود) زمانی رخ می‌دهد که عضله شما به طور غیرارادی و اجباری به طور غیرقابل کنترلی منقبض شده و نمی‌تواند شل شود. اسپاسم عضلانی مشکلی کاملاً طبیعی و شایع است و می‌تواند بخشی یا تمام یک عضله یا چند ماهیچه را در یک گروه درگیر کند. 

انواع اسپاسم عضلانی

اسپاسم عضلانی می‌تواند در هر نقطه از بدن اتفاق بیفتد. برخی از رایج‌ترین انواع آن عبارت‌اند از:

• اسپاسم کمر
• اسپاسم بازو
• گرفتگی عضلات پا و آسیب چارلی هورس (پا چنگه)
• اسپاسم گردن
• گرفتگی قفسه سینه
• گرفتگی شکم
• اسپاسم قفسه سینه

علل اسپاسم عضلانی

درد عضلانی، خستگی و استفاده بیش‌ازحد از عضلات شایع‌ترین علل اسپاسم عضلانی هستند. دلایل دیگر شامل استرس یا اضطراب هستند که می‌توانند منجر به انقباض عضلانی در صورت شوند. اعصاب به دام افتاده می‌توانند منجر به اسپاسم در پشت شوند.

ورزشکارانی که قبل از ورزش یا ورزش در شرایط بسیار گرم بدن خود را گرم نمی‌کنند ممکن است دچار اسپاسم عضلانی شوند. به‌عنوان مثال، آسیب چارلی هورس اصطلاحی است که اغلب برای توصیف اسپاسم در عضلات ساق پای دونده استفاده می‌شود. ننوشیدن آب کافی قبل از ورزش نیز می‌تواند باعث اسپاسم عضلانی شود.

برخی افراد نسبت به سایرین در برابر اسپاسم عضلانی آسیب‌پذیرتر هستند. کسانی که بیشتر در معرض خطر هستند عبارت‌اند از:

• بزرگسالان مسن‌تر
• ورزشکاران
• افراد دارای اضافه وزن یا چاقی
• افراد باردار
• افراد مبتلا به دیابت
• بیماران کلیوی
• بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید

افرادی که دارای بیماری‌های خاصی مانند اختلالات عصبی یا مشکلات مربوط به تیروئید هستند، نیز اسپاسم عضلانی بیشتری را تجربه می‌کنند.

اسپاسم عضلانی معمولاً نگران‌کننده نیست، اما در برخی موارد، می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال عصبی باشد که بر مغز یا نخاع که مسئول حرکت عضلات هستند، تأثیر می‌گذارد.

علائم اسپاسم عضلانی

تمام اسپاسم‌های عضلانی با درد همراه نیستند، اما برخی ممکن است دردناک باشند. در این حالت، ممکن است حس شود که عضله به طور ناگهانی و خودبه‌خودی تکان می‌خورد یا می‌پرد؛ این حالت معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد. برخی افراد حتی می‌توانند این حرکت عضله را مشاهده کنند.

در مواقعی، ممکن است احساس شود که کل عضله دچار گرفتگی شده و امکان حرکت ندارد. این حالت بیشتر در پاها اتفاق میفتد و می‌تواند بسیار دردناک باشد. عضله سفت و سخت به نظر می‌رسد و این گرفتگی ممکن است طی چند دقیقه یا کمی بیشتر از بین برود، اما ممکن است تا مدتی پس از آن عضله همچنان درد داشته باشد.

اگر اسپاسم عضلانی ناشی از یک مشکل عصبی باشد، فرد معمولاً با علائم دیگری نیز مواجه خواهد شد. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• درد در ناحیه کمر، گردن یا سر
• ضعف در عضلات
• بی‌حسی پوست
• احساس سوزن‌سوزن شدن
• لرزش
• کاهش هماهنگی
• حرکات کند
• دوبینی
• مشکلات خواب
• فلج

عوامل خطر اسپاسم عضلانی چیست؟

بسیاری از افراد در طول زندگی خود دچار اسپاسم عضلانی می‌شوند، از قولنج در نوزادان گرفته تا مشکلاتی مانند سنگ کلیه. میزان این خطر بر اساس سابقه پزشکی، شغل و سطح فعالیت بدنی فرد متفاوت است. در اینجا به چند مثال اشاره می‌کنیم:

• کارگران ساختمانی و کارخانه‌ای که در محیط‌های گرم فعالیت می‌کنند، در معرض خطر کم‌آبی و گرفتگی ناشی از گرما قرار دارند. این مشکل در ورزشکاران نیز، چه حرفه‌ای و چه آماتور، ممکن است رخ دهد.
• افرادی که به بیماری شریان محیطی مبتلا هستند، ممکن است در شب دچار گرفتگی عضلات پا شوند. عوامل خطری مشابه با سکته مغزی و حمله قلبی، مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و سیگار کشیدن، در این افراد نقش دارند.
• افرادی با اختلالات عصبی زمینه‌ای نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به اسپاسم عضلانی هستند.

تشخیص اسپاسم عضلانی

اسپاسم عضلانی معمولاً به دلیل فعالیت بدنی شدید، به ویژه در شرایط گرم و مرطوب، رخ می‌دهد و افراد اغلب قادر به تشخیص آن هستند. اما اگر اسپاسم عضلانی شدید، طولانی‌مدت یا مکرر باشد، مشورت با متخصص می‌تواند به تشخیص علت آن کمک کند.

فرایند تشخیص اسپاسم عضلانی معمولاً با گرفتن شرح حال و انجام معاینه فیزیکی آغاز می‌شود. در این مرحله، اطلاعاتی مانند زمان شروع اسپاسم‌ها، مدت زمان بروز آن‌ها، شدت و میزان تکرار، و اینکه آیا اسپاسم‌ها ریتمیک یا تصادفی هستند، به پزشک کمک می‌کند. همچنین، توجه به گروه عضلانی درگیر و وضعیت عمومی بیمار مانند سابقه بیماری‌ها و مصرف داروها و مکمل‌ها، می‌تواند در تشخیص مؤثر باشد.

سابقه برخی بیماری‌ها مانند دیابت، کم‌کاری تیروئید، مشکلات کلیوی یا آسیب‌های نخاعی می‌تواند به عنوان علل احتمالی اسپاسم عضلانی مطرح شود. همچنین، وضعیت شغلی فرد و میزان فعالیت بدنی روزانه او نیز در تشخیص بسیار مهم است. به عنوان مثال، کار در محیط‌های گرم و یا علائم کم‌آبی بدن می‌تواند به تشخیص کمک کند.

در برخی مواقع، ممکن است معاینه فیزیکی در زمانی که اسپاسم وجود ندارد، نتایج نرمالی داشته باشد. با این حال، معاینه فیزیکی می‌تواند نشانه‌هایی از مشکلات زمینه‌ای را آشکار کند. برای مثال، در صورتی که بیمار از گرفتگی عضلات پا شکایت داشته باشد، لمس و بررسی نبض در ناحیه پا می‌تواند به تشخیص تصلب شرایین کمک کند.

اگر اسپاسم عضلانی شدید و همراه با درد باشد، ممکن است بیمار به بخش اورژانس مراجعه کند. در این شرایط، شرح حال دقیق و معاینه فیزیکی برای شناسایی منبع درد و کنترل علائم مهم است. به عنوان مثال، درد ناشی از سنگ کلیه یا مشکلات کیسه صفرا ممکن است با علائم دیگری چون حالت تهوع همراه باشد. همچنین، بیمارانی که مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر هستند، ممکن است با علائم مانند اسپاسم‌های شدید روده، درد شکمی، یبوست یا اسهال مراجعه کنند.

در صورتی که اسپاسم‌های عضلانی مکرر رخ دهند و علت آن‌ها از طریق شرح حال و معاینه فیزیکی به راحتی شناسایی نشود، انجام آزمایشات تکمیلی ضروری خواهد بود. این آزمایشات شامل موارد زیر می‌شوند:

• آزمایش خون (CBC). این آزمایش برای بررسی کم‌خونی و مشکلات خون‌شناسی ممکن است انجام شود.
• آزمایش الکترولیت‌ها. بررسی سطح سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم برای ارزیابی تعادل الکترولیتی بدن که می‌تواند باعث اسپاسم عضلانی شود.
• آزمایش گلوکز و کراتینین. این آزمایشات برای بررسی عملکرد کلیه‌ها و مشکلات متابولیکی مرتبط با بیماری‌های مزمن انجام می‌شوند.
• آزمایش عملکرد تیروئید. برای بررسی کم‌کاری تیروئید که می‌تواند عاملی در ایجاد اسپاسم عضلانی باشد.

اگر اسپاسم‌های عضلانی طولانی و مداوم باشد، احتمال آسیب به بافت عضلانی وجود دارد. در این صورت، آزمایش خون کراتین فسفوکیناز (CPK) می‌تواند به تشخیص آسیب عضلانی کمک کند. این آنزیم توسط بافت‌های آسیب‌دیده وارد خون می‌شود و افزایش سطح آن نشان‌دهنده رابدومیولیز است که ممکن است به نارسایی کلیه منجر شود.

در صورتی که اختلالات عصبی یا عضلانی مطرح باشند، الکترومیوگرافی (EMG) برای بررسی فعالیت عضلانی و عصبی انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند مشکلاتی مانند بیماری‌های عصبی-عضلانی را تشخیص دهد.

همچنین، در صورت مشکوک بودن به بیماری شریان محیطی، آزمایش‌هایی مانند شاخص مچ پا-بازویی (ABI)، سونوگرافی و آنژیوگرافی (با استفاده از سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی) برای بررسی جریان خون و مشکلات عروقی در ناحیه مورد نظر انجام می‌شود.

در نهایت، اگر اسپاسم‌های عضلانی به ویژه در شب‌ها با اختلالات خواب همراه باشد، انجام مطالعات خواب می‌تواند به تشخیص و درمان این مشکل کمک کند.

درمان اسپاسم عضلانی چیست؟

برای کاهش و درمان اسپاسم عضلانی، روش‌های خانگی مختلفی وجود دارند که برای بسیاری از افراد مؤثر هستند. با این حال، مطالعات کنترل‌شده نشان داده‌اند که شواهد موجود در مورد اثربخشی برخی از این درمان‌ها محدود هستند. در اینجا چند روش درمانی وجود دارند که می‌توانید امتحان کنید:

• کشش عضلانی. کشش عضله‌ای که دچار اسپاسم شده است می‌تواند به تسکین و حتی توقف اسپاسم کمک کند. کشش مناسب می‌تواند عضلات ساق پا، ران، پشت و گردن را تسکین دهد. انجام کشش در ناحیه آسیب‌دیده به کاهش انقباض و افزایش جریان خون کمک می‌کند.
• ماساژ عضلانی. ماساژ یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش درد و اسپاسم عضلانی است. با مالش آرام عضله‌ای که اسپاسم کرده، می‌توانید به تسکین آن کمک کنید. برای اسپاسم‌های مداوم در ناحیه کمر، نیشگون گرفتن اطراف ناحیه مبتلا به مدت چند دقیقه می‌تواند مفید باشد. اگر خودتان نتوانید به این ناحیه دسترسی پیدا کنید، می‌توانید از شخص دیگری کمک بگیرید.
• درمان با یخ یا گرما. استفاده از گرما یا سرما یکی از روش‌های مؤثر برای درمان اسپاسم و درد است. برای اسپاسم‌های مداوم، می‌توانید یک کیسه یخ را به مدت 15 تا 20 دقیقه چند بار در روز روی ناحیه اسپاسم‌دار قرار دهید. توجه داشته باشید که یخ باید در یک حوله یا پارچه نازک پیچیده شود تا از تماس مستقیم با پوست جلوگیری شود. در کنار یخ، استفاده از پد گرم‌کننده نیز می‌تواند مفید باشد. برای این کار، یک پد گرم‌کننده را به مدت 15 تا 20 دقیقه روی ناحیه اسپاسم‌دار قرار دهید. معمولاً بهتر است درمان با یخ را ابتدا انجام دهید؛ زیرا یخ التهاب را کاهش می‌دهد، در حالی که گرما ممکن است التهاب را بدتر کند. استفاده از حمام گرم، دوش آب گرم یا اسپا نیز می‌تواند به شل شدن عضلات و کاهش اسپاسم کمک کند.
• آبرسانی مناسب. هنگامی که دچار اسپاسم عضلانی می‌شوید، نوشیدن آب می‌تواند به تسکین این وضعیت کمک کند. برای جلوگیری از اسپاسم‌های عضلانی، هیدراته ماندن بسیار مهم است، به ویژه در مواقعی که فعالیت بدنی شدید دارید یا در محیط‌های گرم قرار دارید. بر اساس توصیه‌های هیئت غذا و تغذیه، حدود 80 درصد از آب مورد نیاز بدن از نوشیدنی‌ها و 20 درصد از مواد غذایی تأمین می‌شود. مصرف مداوم آب و نوشیدنی‌های سالم به حفظ تعادل الکترولیتی و جلوگیری از اسپاسم‌های عضلانی کمک خواهد کرد.
• ورزش ملایم. در برخی موارد انجام فعالیت‌های ورزشی سبک قبل از خواب می‌تواند به کاهش گرفتگی عضلات پا در شب کمک کند. این مشکل می‌تواند در حدود 60 درصد از بزرگسالان رخ دهد. چند نمونه از ورزش‌های سبک شامل موارد زیر هستند:

• دویدن 
• بالا و پایین رفتن از پله‌ها
• استفاده از دوچرخه ثابت به مدت چند دقیقه
• پرش روی ترامپولین

اگرچه ورزش‌های سبک می‌توانند مفید باشند، فعالیت‌های ورزشی متوسط یا شدید ممکن است بر کیفیت خواب تأثیر بگذارد، بنابراین بهتر است از این نوع ورزش‌ها قبل از خواب پرهیز کنید.

• داروهای بدون نسخه. چندین داروی بدون نسخه می‌توانند به تسکین اسپاسم عضلانی کمک کنند:

• NSAID‌ها (داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی). این داروها با کاهش التهاب و درد، تسکین ایجاد می‌کنند.
• آب ترشی. نوشیدن مقدار کمی آب ترشی ممکن است اسپاسم عضلانی را در عرض 30 تا 35 ثانیه تسکین دهد. این اثر به بازگرداندن تعادل الکترولیت‌ها نسبت داده می‌شود.
• مکمل‌ها. قرص‌های نمک، ویتامین B-12 و مکمل‌های منیزیم برخی از گزینه‌ها هستند که برای درمان یا پیشگیری از اسپاسم عضلانی استفاده می‌شوند. با این حال، شواهد مؤثری برای اثربخشی آن‌ها وجود ندارند.
• شل‌کننده‌های طبیعی عضلات. نوشیدن چای بابونه، افزودن کپسایسین به غذاها و بهبود خواب از جمله شل‌کننده‌های طبیعی عضلات هستند.

• کرم‌های موضعی ضد التهاب و تسکین درد. کرم‌های مسکن بدون نسخه، که حاوی موادی مانند لیدوکائین، کافور یا منتول هستند، ممکن است به تسکین اسپاسم عضلانی کمک کنند. همچنین، ژل‌های نرم‌کننده‌ای که از کورکوما لونگا (زردچوبه) و دانه کرفس تهیه می‌شوند، ممکن است در کاهش درد و التهاب مؤثر باشند.
• هایپرونتیلاسیون. یک مطالعه در سال 2016 گزارش کرد که تهویه سریع‌تر و سخت‌تر از معمول (هایپرونتیلاسیون) می‌تواند به تسکین اسپاسم‌های عضلانی مرتبط با ورزش کمک کند. این روش شامل تنفس سریع‌تر از 20 تا 30 نفس در دقیقه است. با این حال، اگر دچار اضطراب هستید، هایپرونتیلاسیون ممکن است احساس وحشت ایجاد کند و بنابراین گزینه مناسبی نخواهد بود.
• داروهای تجویزی. اگر اسپاسم عضلانی مداوم و شدید باشد، پزشک ممکن است داروهای تجویزی مانند شل‌کننده‌های عضلانی یا داروهای ضد درد را توصیه کند. شل‌کننده‌های عضلانی که برای اسپاسم‌های عضلانی تجویز می‌شوند، معمولاً شل‌کننده‌های عضلانی اسکلتی مرکزی (SMRs) هستند و معمولاً فقط برای دوره‌های کوتاه مدت (2 تا 3 هفته) تجویز می‌شوند.

پیشگیری از اسپاسم عضلانی

پیشگیری، راهکار اصلی برای جلوگیری از اکثر موارد اسپاسم عضلانی است. از آنجا که این اسپاسم‌ها اغلب با کم‌آبی و عدم تعادل الکترولیت‌ها همراه هستند، حفظ هیدراتاسیون بدن بسیار اهمیت دارد. اگر کم‌آبی بدن ناشی از بیماری‌هایی همراه با تب، استفراغ یا اسهال باشد، کنترل این علائم و جایگزینی مایعات از دست رفته می‌تواند به جلوگیری از اسپاسم کمک کند. همچنین، برای کسانی که در محیط‌های گرم کار یا ورزش می‌کنند، نوشیدن مایعات کافی برای پیشگیری از کم‌آبی ضروری است؛ بهتر است قبل از آغاز فعالیت در چنین شرایطی، بدن به‌خوبی هیدراته شود.

علاوه بر این، عضلات باید برای فعالیت‌هایی که انتظار انجام آن‌ها را دارند، آماده شوند. همان‌طور که ورزشکاران پیش از مسابقه بدن خود را با کشش و گرم کردن آماده می‌کنند، افراد غیرورزشکار نیز باید پیش از انجام کارهای سنگین مانند جابه‌جایی بار، چمن‌زنی یا برف‌روبی، عضلات خود را گرم کنند.

چه زمانی برای اسپاسم عضلانی به پزشک مراجعه کنیم؟

به‌طور کلی، اسپاسم، پرش و گرفتگی عضلانی معمولاً جای نگرانی ندارد. این مشکل بیشتر در افرادی که به طور منظم ورزش می‌کنند یا ورزشکاران دیده می‌شود.

با این حال، در برخی موارد، اسپاسم‌های مکرر عضلانی ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای مانند مولتیپل اسکلروزیس، بیماری تیروئید یا سیروز کبدی باشد. همچنین ممکن است به مشکلاتی در موارد زیر اشاره داشته باشد:

• تغذیه
• گردش خون
• متابولیسم
• اعصاب
• هورمون‌ها

در صورتی که فردی به طور مداوم دچار اسپاسم‌های شدید یا دردناک عضلانی می‌شود، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کند.

جمع‌بندی

اسپاسم عضلانی به انقباض ناگهانی و غیرارادی عضلات گفته می‌شود که می‌تواند در اثر عوامل مختلفی مانند کمبود الکترولیت‌ها (نظیر کلسیم، منیزیم و پتاسیم)، خستگی عضلانی، کم‌آبی بدن، یا بیماری‌های عصبی به‌وجود آید. این اسپاسم‌ها معمولاً دردناک و موقت هستند اما ممکن است در صورت تداوم، به بررسی و درمان بیشتری نیاز داشته باشند.

پیشگیری و مدیریت اسپاسم‌های عضلانی اغلب با مصرف آب کافی، رعایت تعادل الکترولیت‌ها، و انجام تمرینات کششی و تقویت‌کننده عضلات امکان‌پذیر است. در مواردی که اسپاسم‌ها مکرر و شدید هستند، مشورت با پزشک برای ارزیابی عوامل زمینه‌ای و تجویز درمان‌های مناسب توصیه می‌شود.

 منابع

medicalnewstoday.com

medicinenet.com

my.clevelandclinic.org

//www.healthline.com/health/muscle-spasm-treatment#prescriptions