زانو یکی از پیچیده ترین و بزرگ ترین مفاصل بدن به شمارمی رود که ران را به ساق پا وصل می کند. ساختار زانو تا حدودی ناپایدار می باشد و با این وجود باید تمام وزن بدن انسان را تحمل کند و این فشار در حین دویدن یا راه رفتن نیز بیشتر می شود. به همین خاطر بیماری های زانو در افراد بیش از ناراحتی های دیگر شایع می باشد.
حرکت مفصل زانو به یک ساختار حرکتی وابسته است که در قسمت جلوی زانو قرار دارد. این ساختار شامل استخوان کشکک، تاندون کشککی، تاندون چهار سر و ماهیچه های چهار سر می باشد. ماهیچه های چهار سر که در قسمت جلوی زانو قرار دارند ماهیچه هایی هستند که به تاندون چهار سر وصل هستند و هنگام انفباض این ماهیچه ها، زانو راست می شود. مانند وقتی که از حالت نشسته برمی خیزیم.
زانو مفصلی شامل سه استخوان ران، درشت نی ( بزرگترین استخوان ساق پا ) و کشکک ( پاتلا) می باشد و همچنین توسط یک کپسول مفصلی و غشای زلاله ای و رباط ها ( لیگامنت ها ) احاطه شده است. غشای زلاله ای که باعث کاهش اصطکاک میان استخوان ها می شود در تغذیه غضروف نیز نقشی اساسی دارد.
در مفصل زانو انتهای استخوان ران با ابتدای استخوان درشت نی کنار همدیگر قرار می گیرند. دو برجستگی استخوانی به صورت دو نیمکره در دو طرف انتهایی استخوان ران قرار دارند که به آن ها لقمه یا کندیل می گویند. بنابراین انتهای پایینی استخوان ران شامل دو کندیل داخلی یا مدیال و خارجی یا لترال می باشد. این کندیل ها در قسمت بالای استخوان درشت نی قرار دارند که آن را کفه درشت نی می گویند. این کفه به دو بخش بیرونی و درونی تقسیم می شود.
استخوان نازک نی ( کوچک ترین استخوان ساق پا ) داخل مفصل زانو جای نمی گیرد. این استخوان متشکل از یک مفصل کوچک است که آن را به یک طرف درشت نی وصل می کند. این مفصل تحرک بسیار کمی دارد.
غضروف عنصری است که پوشاننده انتهای استخوان ها در مفاصل می باشد و ضخامت آن حدود 2.5 سانتی متر می باشد.غضروف ماده ای سفید و درخشان است و حالت ارتجاعی دارد.غضروف حاوی مواد لغزنده می باشد که به استخوان ها اجازه می دهد که بدون سایش و آسیب دیدن روی هم بلغزند و حرکت کنند. در مفصل زانو این غضروف انتهای استخوان ران، سر استخوان درشت نی و پشت استخوان کشکک را می پوشاند.
همچنین غضروف به دلیل خاصیت لاستیکی که دارد یک جاذب شوک نیز به شمار می رود و باعث می شود ضربات ناگهانی که به زانو وارد می شوند توسط غضروف جذب شده و به استخوان آسیبی وارد نشود.
آناتومی استخوان زانو
مفاصل تشکیل دهنده زانو
- مفصل تیبیوفمورال که از کنارهم قرار گرفتن استخوان ران و درشت نی تشکیل شده است.
- مفصل پاتلوفمورال که از کنار هم قرار گیری استخوان ران و کشکک تشکیل شده است.
وقتی واژه مفصل زانو به کار می رود منظور مفصل تیبیوفمورال می باشد.مگر آنکه واژه دیگری به کار رفته باشد.
رباط های مفصل زانو
رباط ها یا لیگامنت ها بافت های نواری شکل و مستحکمی هستند که انتهای استخوان ها را به همدیگر وصل می کنند.
وظیفه رباط ها این است که علاوه بر اینکه دو استخوان را کنارهمدیگر قرار می دهند و مانع دور شدن آن ها می شوند، به استخوان های تشکیل دهنده مفصل نیز این امکان را می دهند که فقط در جهت های خاص روی هم حرکت کنند و مانع از حرکت آن ها به هر سمتی می شوند. دو رباط مهم در دو طرف زانو قرار دارد:
- رباط جانبی داخلی یا لیگامان کلترال مدیال (MCL)
- رباط جانبی خارجی یا لیگامان کلترال لترال (LCL)
درون مفصل زانو نیز دو رباط مهم قرار دارند که بین استخوان درشت نی و استخوان ران قرار دارد.
- رباط متقاطع جلویی که رباط صلیبی قدامی (ACL) نام دارد.
- رباط متقاطع پشتی که رباط صلیبی خلفی (PCL) نام دارد.
رباط های جانبی داخلی و خارجی مانع از حرکت بیش از حد زانو به طرفین می شوند و رباط های صلیبی خلفی و قدامی نیز حرکت جلو وعقب زانو را کنترل می کنند.
رباط صلیبی قدامی از جلو و پایین به استخوان درشت نی و از پشت و بالا به استخوان ران متصل است و مانع از لغزش بیش از حد استخوان درشت نی روی استخوان ران به طرف جلو می شود.
رباط صلیبی خلفی نیز از جلو به استخوان ران و از عقب به استخوان درشت نی وصل است و از حرکت بیش از حد استخوان درشت نی روی استخوان ران به سمت عقب جلوگیری می کند. این دو رباط با هم مهم ترین رباط هایی هستند که باعث ثبات و پایداری زانو می شوند.
حتما بخوانید: کشیدگی رباط صلیبی زانو
آناتومی جامعه مفصل زانو
کپسول مفصلی زانو
کپسول مفصل زانو بافتی است که دور تا دور مفصل را پوشانده است. کپسول مفصل زانو در بالا به دور پایینی استخوان ران دقیقا جایی که غضروف مفصلی آغاز می شود چسبیده و در پایین هم به دور بالای استخوان درشت نی وصل می شود. در قسمت جلوی زانو هم به دور استخوان کشکک می چسبد. بنابراین مفصل استخوان های زانو درشت نی و کشکک داخل این کیسه بسته جای می گیرند. همچنین رباط های جانبی و تاندون های چهار سر و کشکک نیز به کپسول مفصلی متصل هستند و در حقیقت جزئی از آن به حساب می آیند.
سطوح داخلی کپسول مفصلی از پرده نازکی پوشیده شده است که به آن لایه سینوویال گفته می شود. سلول های این لایه مایعی را از خود ترشح می کنند که وظیفه آن از یک سو لیز کردن سطوح مفصل جهت کاهش اصطکاک و از طرفی دیگر تغذیه غضروف است.
بورس زانو
بورس ها کیسه هایی مجازی هستند که از دو لایه پهن تشکیل شده اند که میان آن ها کمی مایع سینوویال وجود دارد. این کیسه ها در اطراف زانو وجود دارند و در این نواحی بافت ها روی هم حرکت می کنند و جهت تسهیل حرکت این بافت ها بین دو بافت یک بورس قرار می گیرد. بورس ها اغلب بین پوست و استخوان، تاندون و استخوا ن و بین دو عضله وجود دارد. بزرگ ترین بورس زانو درامتداد کپسول مفصلی زانو به بالای کشکک قرار دارد. یک بورس دیگر نیز بین سطح جلویی کشکک و پوست زانو قرار دارد و بورس دیگری هم در زیر کشکک و پشت تاندون کشکک قرار دارد.
آناتومی جامع مفصل زانو
مینیسک زانو
مینیسک زانو نوعی بافت مستحکم میان ران و استخوان درشت نی می باشد و با غضروف مفصلی متفاوت است. جنس مینیسک فیبروکارتیلاژ است. یعنی هم شبیه غضروف و هم شبیه رباط می باشد. منیسک ها از اهمیت بسیاری برخوردار هستند و یکی از اجزای مهم زانو محسوب می شوند. زیرا مینسک مانند یک ضربه گیر عمل می کند و نیرو و فشار وارده بر بدن را در سطح وسیع تری پخش می کند. علاوه بر این به رباط های اطراف زانو کمک می کند تا پایداری زانو را حفظ کنند.
قسمت بیرونی مینیسک حاوی عروق خونی می باشد و اگر چنانچه طی حادثه ای آسیب ببیند قابلیت ترمیم دارد. در حالی که بخش های داخلی تر منیسک رگ های خونی ندارد و فقط از طریق انتشار مواد سینوویال تغذیه می کند. این بخش از منیسک اگر دچار آسیب و پارگی شود نمی توان آن را ترمیم کرد.
مینیسک ها به توزیع فشارهای استخوان ران روی استخوان درشت نی نیز کمک می کنند. اگرمینیسک ها وجود نداشتند تمام وزنی که روی استخوان ران وارد می شد به یک قسمت از استخوان درشت نی منتقل شده و باعث آسیب آن می شد.
این نقش منیسک ها از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. زیرا از وارد آمدن فشار مضاعف روی غضروف های مفصلی انتهای استخوان ها جلوگیری می کند. علاوه بر آن فشار وارد برغضروف ها اگر بیش از حد باشد می تواند باعث بروز آسیب و از بین رفتن آن ها به مرور زمان شود.
همچنین مینیسک ها به رباط ها کمک می کنند تا زانو را پایدار نگه دارند. بدون این لیگامنت های مستحکم و قوی بین استخوان ها ی ران و درشت نی، مفصل زانو بیش از حد شل و ناپایدار می شد.
حتما بخوانید: درمان پارگی مینیسک رانو
تاندون ها و ماهیچه های زانو
تاندون ها نیز بافتی شبیه به رباط ها دارند و تنها فرقی که با آن ها دارند این است که عضلات را به استخوان ها وصل می کنند. بزرگ ترین تاندون بدن تاندون کشککی می باشد که در اطراف زانو قرار دارد.
کشکک مانند یک تکیه گاه است و نیروی ایجاد شده به وسیله عضلات چهار سر را در حین راست شدن زانو تشدید می کند.عضلات چهار سر ران در قسمت جلویی ران قرار دارند و وقتی انقباض پیدا می کنند زانو راست می شود.
ماهیچه های همسترینگ نیز در پشت ساق پا و ران قرار می گیرند و وقتی منقبض می شوند زانو خم می شود.
آناتومی عصب ها و عروق خونی مفصل زانو
عصب های موجود در مفصل زانو
مهم ترین عصب زانو، عصب پشت زانویی می باشد که پشت زانو قرار دارد. این عصب در پشت قسمت پایینی ساق پا و پنجه پا قرار دارد و احساس و کنترل عملکرد ماهیچه ها را برعهده دارد. این عصب دقیقا در بالای زانو به دو قسمت تقسیم می شود و عصب های درشت نئی و نازک نئی را تشکیل می دهد که عصب درشت نئی در پشت ساق پا وعصب نازک نئی در جلوی ساق پا به مسیر خود به سمت پایین ادامه می دهند. این دو عصب در آسیب های وارده به زانو آسیب پذیرهستند.
عروق خونی مفصل زانو
عروق خونی فراوانی اطراف زانو به همراه عصب پشت زانویی به طرف پایین در پشت ساق پا در حرکت هستند. سرخرگ و سیاهرگ پشت زانویی بزرگ ترین خونرسان ها به ساق و پا هستند. اگر سرخرگ پشت زانویی آسیب ببیند و امکان ترمیم آن نیز وجود نداشته باشد به احتمال زیاد ساق پا دیگر نمی تواند به حیات خود ادامه دهد.