درمان پای ضربدری (زانوی ضربدری)‌ - حرکات اصلاحی

به انحناء غیرطبیعی پایین پا، زانو یا پای ضربدری گفته می‌شود، در این حالت زمانی که بیمار زانوها را به هم می‌چسباند، فاصله زیادی پایین پاها و مچ پاها ایجاد می‌شود. ژنووالگوم اصطلاح پزشکی است که برای پای ضربدری به کار برده می‌شود.

زانو یا پای ضربدری حالت عکس پای پرانتزی است در عارضه پای پرانتزی یا پاهای کمانی، زمانی که شخص در حالت ایستاده قرار می گیرند؛ زانوها کاملا جدا از یکدیگر قرار خواهند می گیرند.

• از زمان تولد تا 18 ماهگی، وجود یک حالت خمیدگی رو به بیرون، از باسن تا زانو و مچ پا، به دلیل خمیدگی پاها در دوران جنینی کاملا طبیعی است.
• معمولا بین 18 تا 24 ماهگی، این حالت از بین می‌رود. وجود این نوع عارضه از سن 2تا 5سالگی نیز تا حدودی طبیعی است و اختلالی در رشد کودک ایجاد نمی کند. اما در این دوران نیز کودک باید تحت نظر پزشک و متخصص زانو قرار بگیرید تا از بروز مشکل در مفاصل جلوگیری به عمل آید.
• اگر انحراف پا کودک در طول زمان صاف نشوند، ممکن است هنگام دویدن باعث ایجاد مشکل در مفاصل او شود.

پاهای ضربدری درجات مختلفی دارند، از حالت خفیف تا بسیار حاد متغییر است؛ و عوامل مختلفی در بروز این عارضه در بزرگسالان و کودکان دخیل است که از مهم ترین آنها می توان به:

• کمبود ویتامین دی و کلسیم
• عفونت استخوان ساق پا
• کودکان مبتلا به اضافه وزن و چاقی

اما در صورتی که پای ضربدری در دوران کودکی بهبود نیابد و تا بزرگسالی این مشکل فرد را آزار دهد باید علت آن در چنین مواردی جستجو کرد:

عوامل موثر در ایجاد پای ضربدری

• بیماری نرمی استخوان: این بیماری که معمولا ناشی از کمبود ویتامین دی می باشد بسیار نادر بوده و ممکن است رشد استخوان های کودک را دچار اختلال کند. علاوه بر نور خورشید، ماهی چرب، تخم مرغ و برشتوک صبحانه حاوی ویتامین دی می باشند که می توانند نیاز کودک به این ویتامین را تامین کنند. وجود عفونت های استخوانی نیز در به وجود آمدن پای ضربدری و دفرم شدن استخوان ها موثر است.
• کمبود ویتامین ها: به عنوان نمونه کمبود ویتامین ث اثرات سوئی بر رشد استخوا نها و مفاصل می گذارد و یک بیماری نادر به حساب می آید.
• اضافه وزن و چاقی نیز به دلیل اعمال فشار مضاعف روی زانوها از دیگر عوامل موثر در ضربدری شدن زانوها به شمار می رود.
• شکستگی های استخوان که شامل شکستگی های استخوان درشت نی می باشد نیز باعث بدفرم شدن استخوان های پا می شود و کودکانی که دچار این آسیب می شوند معمولا به زانوی ضربدری نیز مبتلا می شوند.
• عوامل ژنتیکی و ارثی: وجود ناهنجاری های خانوادگی از علل نادر این عارضه به شمار می روند. شکستگی هایی که به خوبی جوش نخورده اند و بیماری هایی نظیر استئوآرتریت زانو  یا روماتیسم نیزمی توانند از دلایل ایجاد پای ضربدری باشند. زانوی ضربدری فشار بسیاری به زانوها وارد می کند که این خود یکی از دلایل ابتلا به آرتروز می باشد.
• آرتریت روماتوئید: آرتریت روماتوئید یا روماتیسم زانو یک بیماری خود ایمنی در بزرگسالان بوده که در آن سیستم ایمنی بدن ( که به طور طبیعی از بدن در مقابل عناصر خارجی مثل باکتری و ویروس محافظت می کند) به طور اشتباه به مفاصل بدن حمله می کند.
• با آسیب دیدن مفصل زانو، فرم و شکل طبیعی مفصل تغییر می کند و ممکن است بیمار به عارضه زانوی ضربدری نیز دچار شود.
• شکستگی استخوان ساق پا: شکستگی استخوان ساق پا زمانی باعث ابتلای یک فرد به زانوی ضربدری می شود که استخوان ساق پا به درستی جوش نخورد و یا درمان به درستی انجام نشود.
• عفونت مفصل زانو: وجود عامل عفونی در مفصل زانو به مروز زمان باعث تخریب شدن و ساییدگی زانو می شوند که همین عامل فرد را در معرض پای پزانتزی قرار می دهد.

 حتما بخوانید: درمان آرتروز زانو

درمان و اصلاح زانوی ضربدری بدون جراحی

در برخی موراد اگر منشا چرخش از لگن باشد مشکل پای پرانتزی به سادگی برطرف می شود و نیازی به اقدام جدی و درمان به وسیله جراحی ندارد. همچنین این مشکل برای کودکانی که به‌طور عادی به‌عنوان بخشی از سیر رشد کودکی‌شان، دچار زانوی ضربدری می‌شوند، این وضعیت با رشد آن‌ها به‌خودی‌خود از بین می‌رود.

 در صورتی که علت پای پرانتزی، نرمی استخوان یا راشیتیسم باشد در این صورت با مصرف برخی مکمل ها و ویتامین دی و گذاراندن دوره های توانبخشی تسکین می یابد. اگر وضعیت شدید باشد یا به خاطر مشکل زمینه‌ای دیگر به وجود آمده باشد، ممکن است درمان لازم باشد و این درمان به مشکل زمینه‌ای بستگی خواهد داشت.

از جمله بهترین روش های درمان و اصلاح زانوی ضربدری بدون جراحی  عبارت‌اند از:

پوشیدن بریس

از بریس ها و تجهیزات مخصوص پای ضربدری برای درمان زانوی ضربدری از نوع پاتولوژیک ( این نوع پای ضربدری از بیماری هایی نظیر نرمی استخوان و شکستگی های قدیمی ساق پا منشات می گیرد) می توان استفاده کرد.

بریس های مخصوص زانوی ضربدری به کفش ها متصل می شوند و با کشیدن زانو به سمت بالا باعث اصلاح فرم زانوها می گردد.

البته با این حال در صورت وجود ناهنجاری‌های پا و بدشکلی‌های خاص پا پوشیدن کفش مناسب به تنهایی کافی نخواهد بود و باید این روش ها همراه با حرکات اصلاحی و ورزش ها انجام شود.

درمان زانوی ضربدری با فیزیوتراپی

درمان‌های فیزیوتراپی می‌تواند به تقویت عضلات ضعیف شده کمک کند تا بیمار بدن خود را در وضعیت صحیح قرار داده ریسک ایجاد آسیب دیدگی در هنگام انجام فعالیت های روزمره را کاهش دهد؛ حرکت های کششی هم بخش مهمی از درمان پای ضربدری است چرا که وقتی یک مفصل در تمامی مواقع در موقعیت نامناسب قرار داشته باشد، برخی از اجزای آن کوتاه و سفت می شوند.

سفتی مفاصل و عضلات می تواند باعث ایجاد مشکل در بازپروری و تقویت نواحی تحت درمان شود؛ استفاده از درمان دستی و تکنیک های ماساژ به همراه بعضی مودالیتی ها مثل امواج مافوق صوت برای ایجاد تغییر در وضعیت اندام ها و هماهنگ کردن آنها با یکدیگر موثر است.

مصرف مکمل ها و ویتامین ها

بیماری به نام راشیتیسم یا نرمی استخوان که علت آن کمبود ویتامین D و بیماری به نام اسکوری که به دنبال کمبود ویتامین ث رخ می دهد از جمله بیماری هایی هستند که احتمال ابتلای یک فرد را به زانوی ضربدری تشدید می کند.  با درمان این بیماری استخوان‌ها سالم می‌شود که در نهایت به اصلاح زانوی ضربدری کمک می‌کند.

هر دوی این بیماری‌ها به‌وسیله مصرف مکمل‌های ویتامین دی و ث و تزریق ویتامین و یا رژیم غذایی مناسب درمان می‌شوند.

حرکات اصلاحی زانوی ضربدری

همان طور که اشاره شد ضعیف بودن عضلات و عدم توازن عضلانی در پاها یکی از عوامل ایجاد کننده پای پرانتزی است که همین عامل در دراز مدت موجب برهم زدن فرم طبیعی پاها و ایجاد پای پرانتزی می شود. همچنین زانوی ضربدری در صورتی که به هر علتی ایجاد شده باشد بیمار پس از گذراندن دوره درمان به یک دوره توانبخشی نیاز دارد تا بهبودی به طور کامل حاصل شود.

حرکات اصلاحی و ورزش علاوه بر اینکه به تقویت عضلات کمک می کند؛ باعث می شود پاها در وضعیت صحیح قرار بگیرند و ریسک ایجاد آسیب دیدگی کاهش یابد. از جمله تمرینات و حرکات اصلاحی برای درمان پای ضربدری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

تمرین اول؛ بالا آوردن پا در حالت خوابیده به پهلو

برای شروع این حرکت روی زمین دراز بکشید و روی پهلوی راست یا چپ خود قرار بگیرید. توجه کنید که هر دو پای شما کاملا صاف باشد و دستی که به زمین نزدیک است کاملا صاف باشد و روی زمین قرار گیرد و دست دیگر خم شود و روی لگن قرار گیرد. حالا پای بالایی را درهمان حالت صاف بالا ببرید.

تا جایی که می توانید پا را بالاتر ببرید و سپس پا را به آرامی پایین بیاورید تا به موقعیت اولیه بازگردد و کمی به پا استراحت دهید. برای تکمیل یک ست و درمان پای ضربدری، این حرکت را 10 بار انجام دهید.

تمرین دوم؛ حرکت صدف

برای انجام این تمرین به پهلو بخوابید؛ دو پای خود را روی یکدیگر قرار دهید و زانوی خود را با زاویه 45 درجه خم کنید. دستی که به زمین نزدیک است را زیر سر خود قرار دهید و دست دیگر را روی زمین بگذارید تا بتوانید تعادل خود را به خوبی حفظ کنید.

حالا همانطور که زانوهای شما خم است، زانوی بالایی را تا جایی که می توانید بلند کنید. در این حالت باید مچ پاهای شما همچنان با هم در تماس باشند و سعی کنید لگن خود را تا جایی که می توانید در حالت تعادل نگه دارید. زمانی که زانوی خود را به بالاترین جای ممکن رساندید کمی مکث کنید و سپس به آرامی زانوی خود را پایین بیاورید.

تمرین سوم؛ راه رفتن به سمت پهلو با کش به دور مچ پا

در این تمرین باید یک کش به دور مچ پای خود ببندید و به سمت چپ و راست حرکت کنید. شما باید زانوی خود را کمی خم کنید و توجه کنید که زانوهای خود را قفل نکنید.

در ابتدا باید پاهای خود را کمی از هم باز کنید و سپس پای راست را به سمت راست ببرید و سپس پای چپ را حرکت دهید. توجه کنید که با برداشتن هر قدم باید کشی که به دور مچ پای شما است کشیده شود و شما فشار را بر روی مچ پای خود حس کنید. ابتدا چند قدم به سمت راست بردارید و سپس به سمت چپ حرکت کنید.

تمرین چهارم؛ حرکت مفصل لگن به سمت عقب

به صورت چهار زانو و بر روی دستها و پاها قرار بگیرید و سپس یکی از زانوهای خود خم کنید و سپس پای خود را نیز در زاویه 90 درجه خم نگه دارید.

سپس پای خود را به سمت بالا ببرید، در حالی که زانو و مچ پای شما همچنان زاویه 90 درجه دارند حرکت از مفصل ران انجام می شود. .برای درمان پای ضربدری این حرکت را 10 بار تکرار کنید و سپس پای خود را عوض کنید.

تمرین پنجم؛ بالا آوردن پا در حالت خمیده

بر روی پهلوی راست دراز بکشید و پاهای خود را روی هم قرار دهید. با حرکتی آرام و ملایم، پای چپ را بالا ببرید و مچ پای خود را 45 درجه خم کنید.

پای خود را دربالاترین نقطه کمی نگه دارید و سپس به آرامی پایین بیاورید. برای درمان پای ضربدری این حرکت را 10 الی 12 بار تکرار کنید و سپس برای طرف دیگر انجام دهید. برای سخت تر کردن تمرین یک دمبل روی ران پای خود بگذارید.

بهترین روش جراحی برای درمان پای ضربدری

پاهای ضربدری به ندرت نیاز به جراحی دارند، هرچند اگر بسیار شدید و دائمی باشد جراحی نیز توصیه می‌شود.

جراحی‌هایی که ممکن است انجام شوند شامل دو نوع اصلی هستند:

جراحی رشد هدایت شده

جراحی هدایت رشد یا قرار دادن یک صفحه فلزی کوچک در زانو برای اصلاح رشد، از جمله موثرترین روش ها در درمان پای ضربدری در دوران نوجوانی است.  این جراحی با قرار دادن یک ابزار فلزی کوچک در داخل زانو انجام می شود. اصلاح فرم زانو به کمک این روش جراحی حدودا 12ماه طول می کشد.

جراحی استئوتومی

در کودکانی که پاهای ضربدری دائمی دارند و هنوز به سرعت در حال رشد هستند استفاده از روش رشد هدایت شده پیشنهاد می‌شود. روش استئوتومی معمولا برای بزرگسالانی که مشکل پای ضربدری شدید دارند استفاده می‌شود.

جراحی استئوتومی یا برش استخوان که در آن یک تکه نازک از استخوان پا برداشته می‌شود تا استخوان‌ها در موقعیت صحیح قرار گیرند. از صفحات و پیچ‌هایی برای تثبیت استخوان‌ها در موقعیت جدید استفاده می‌شود.

بیمار می‌تواند چند روز پس از عمل رشد هدایت شده راه رفتن را شروع کند و چند هفته بعد می‌تواند ورزش نیز انجام دهد. در عمل استئوتومی چند ماه طول می‌کشد تا فرد بتواند به تمام فعالیت‌های طبیعی خود برگردد.