بیماریهای روماتیسمی بیماریهایی هستند که گروههای سنی مختلف را تحت تأثیر قرار میدهند و ازنظر شدت در افراد مختلف بهشکلی متفاوت بروز پیدا می کنند. این بیماریها اغلب شامل اختلال در سیستم ایمنی بدن و التهاب سیستماتیک هستند. اختلالات روماتیسمی به دو دسته التهابی و غیرالتهابی تقسیم میشوند که در این مطلب به بررسی آنها میپردازیم:
بیماریهای روماتیسمی غیرالتهابی
بیماریهای روماتیسمی غیرالتهابی شامل موارد زیر هستند:
استئوآرتریت (آرتروز)
استئوآرتریت شایعترین شکل آرتریت است که میلیونها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار میدهد و زمانی اتفاق میفتد که غضروف محافظ انتهای استخوانها به مرور زمان از بین برود. اگرچه آرتروز میتواند به هر مفصلی آسیب برساند، اما این اختلال بیشتر مفاصل دست، زانو، لگن و ستون فقرات را دچار آسیب میکند.
علائم آرتروز اغلب به کندی ایجاد شده و با گذشت زمان بدتر میشوند. علائم و نشانههای این بیماری عبارتاند از:
- درد. مفاصل آسیب دیده ممکن است در حین یا بعد از حرکت آسیب ببینند.
- سفتی. سفتی مفاصل ممکن است در هنگام بیدار شدن از خواب یا پس از غیرفعال بودن بیشتر قابل توجه باشد.
- حساس شدن. مفصل به شدت حساس میشود و تحت فشار کمی دچار درد میشود.
- از دست دادن انعطافپذیری. ممکن است نتوانید مفصل خود را بهطور کامل حرکت دهید.
- خارهای استخوانی. خارهای استخوانی، تودههای سختی هستند که در اطراف مفصل آسیبدیده ایجاد میشوند.
- تورم. این ممکن است ناشی از التهاب بافت نرم اطراف مفصل باشد.
تشخیص این بیماری ازطریق آزمایش خون، امآرآی و تصاویر اشعه ایکس انجام میشود.
بیماریهای دژنراتیو ستون فقرات
بیماریهای دژنراتیو ستون فقرات شامل از دست دادن تدریجی ساختار و عملکرد طبیعی ستون فقرات در طول زمان هستند. این بیماریها معمولاً بهدلیل افزایش سن ایجاد میشوند و ممکن است نتیجه تومورها، عفونتها یا آرتریت نیز باشند.
بهطور کلی، علائم این بیماریها شامل موارد زیر هستند:
- تغییر شکل ستون فقرات
- حرکت محدود
- درد
- آسیبهای عصبی که باعث ضعف، مشکلات عملکرد مثانه و روده و اختلال عملکرد جنسی میشوند
تشخیص بیماریهای دژنراتیو ستون فقرات با مطالعه اشعه ایکس ستون فقرات آغاز میشود. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده دیسکها، اعصاب و فضای کانال نخاعی استفاده میشود. توموگرافی کامپیوتری (CT) ممکن است برای رفع هرگونه ناسازگاری بین امآرآی و علائم بیمار مورداستفاده قرار گیرد.
پوکی استخوان
پوکی استخوان باعث ضعیف شدن و شکنندگی استخوانها میشود. شکستگی های مرتبط با پوکی استخوان بیشتر در لگن، مچ دست یا ستون فقرات اتفاق میفتند. استخوان بافت زندهای است که دائماً در حال تجزیه شدن و جایگزینی است. پوکی استخوان زمانی اتفاق میفتد که ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی هماهنگ نباشد.
معمولاً هیچ علامتی در مراحل اولیه پوکی استخوان وجود ندارد. اما هنگامی که استخوانهای بیمار در اثر پوکی استخوان ضعیف میشوند، علائم و نشانههای زیر ظاهر میشوند:
- کمردرد، ناشی از شکستگی یا فروپاشی استخوان در ستون فقرات
- کوتاه شدن قد در طول زمان
- خمیدگی بدن
- شکستگی خیلی راحت استخوانها
پزشک برای تشخیص این بیماری از اشعه ایکس استفاده میکند. او با کمک اشعه ایکس به اندازهگیری تراکم استخوان و تعیین نسبت مواد معدنی در استخوانهای بیمار میپردازد.
سندرم فیبرومیالژیا
سندرم فیبرومیالژیا اختلالی است که با درد گسترده اسکلتیعضلانی همراه با خستگی، خواب، حافظه و مشکلات خلقی مشخص میشود. محققان بر این باورند که این بیماری با تأثیر بر نحوه پردازش سیگنالهای دردناک و غیردردناک توسط مغز و نخاع، احساسات را تقویت میکند.
علائم این بیماری اغلب پس از رویدادی مانند ضربه فیزیکی، جراحی، عفونت یا استرس روانی قابل توجه ظاهر میشوند.
در حالی که هیچ درمانی برای فیبرومیالژیا وجود ندارد، انواع داروها می توانند به کنترل علائم کمک کنند. ورزش، تمدد اعصاب و اقدامات کاهش استرس نیز ممکن است مؤثر باشند.
پزشک برای تشخیص بیماری از آزمایشهای زیر استفاده میکند:
- شمارش کامل خون
- سرعت رسوب گلبول قرمز
- پپتید سیترولیندار ضدحلقوی
- فاکتور روماتوئید
- تستهای عملکرد تیروئید
- آنتی بادی ضدهستهای
- سرولوژی
- ویتامین دی
بیماریهای روماتیسمی التهابی
بیماریهای روماتیسمی التهابی عبارتاند از:
آرتریت روماتوئید (RA)
آرتریت روماتوئید زمانی اتفاق میفتد که سیستم ایمنی به بافتهای شما حمله میکند و باعث درد، تورم و سفتی مفاصل میشود. این اتفاق بخشی از پیری طبیعی نیست. علائم این اختلال شامل موارد زیر هستند:
- درد و تورم در مفاصل متعدد (معمولاً مفاصل یکسان در هر دو طرف بدن شما، مانند هر دو مچ دست یا هر دو مچ پا)
- مشکلات در سایر اندامها مانند چشمها و ریهها
- سفتی مفاصل بهخصوص در صبح
- خستگی
- تشکیل تودههایی به نام ندول روماتوئید
برای تشخیص این بیماری، پزشک به معاینه بیمار و بررسی سابقه پزشکی او میپردازد. سپس از مایع مفصلی بیمار رادیوگرافی و نمونهبرداری میکند. او از آزمایشهای خون ازجمله موارد زیر برای بررسی نشانههای مختلف التهاب استفاده میکند:
- آنتی بادی ضدهستهای (ANA)
- پپتید سیترولیندار ضدحلقوی (anti-CCP)
- شمارش کامل خون (CBC)
- پروتئین واکنشی C (CRP)
- سرعت رسوب گلبولهای قرمز (ESR)
- فاکتور روماتوئید (RF)
لوپوس
لوپوس (که SLE یا لوپوس اریتماتوز سیستمیک نیز نامیده میشود) نوعی بیماری خودایمنی است و میتواند بسیاری از اندامهای بدن بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. علائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- درد مفاصل
- خستگی
- سفتی مفصل
- بثورات، ازجمله بثورات «پروانهای» روی گونهها
- حساسیت به نور خورشید
- ریزش مو
- سفید یا آبی شدن انگشتان دست یا پا در مواجهه با سرما (پدیده رینود)
- مشکلات در سایر اندامها مانند کلیهها
- اختلالات خونی مانند کمخونی و سطوح پایین گلبول های سفید یا پلاکتها
- درد قفسه سینه ناشی از التهاب دیواره قلب یا ریهها
- تشنج یا سکته مغزی
پزشک برای تشخیص این بیماری درمورد سابقه پزشکی از بیمار میپرسد، به معاینه فیزیکی او میپردازد و آزمایشهایی ازجمله آزمایش خون و ادرار تجویز میکند. آزمایشهای مورداستفاده برای تشخیص لوپوس عبارتند از:
- تست آنتی بادی ضدهستهای (ANA). اکثر افراد مبتلا به لوپوس با نتیجه مثبت آزمایش خون ANA مواجه میشوند.
- آنتی بادی ضد DNA دو رشتهای (Anti-dsDNA)
- آنتی بادی آنتی اسمیت (Anti-Sm)
اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت انکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات معمولاً به تدریج بهصورت کمردرد شروع میشود و معمولاً مفاصل محل اتصال ستون فقرات به لگن (مفاصل ساکروایلیاک) را درگیر میکند. اسپوندیلیت آنکیلوزان در مردان جوان، بهویژه از سنین نوجوانی تا 30 سالگی، شایعتر است. علائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- درد تدریجی در ناحیه کمر و باسن
- کمردردی که بدتر میشود و به سمت ستون فقرات حرکت میکند
- احساس درد بین تیغههای شانه و گردن
- درد و سفتی در پشت به خصوص در هنگام استراحت و هنگام بلند شدن
- درد و سفتی که پس از فعالیت بهتر میشود
- درد در وسط کمر و سپس قسمت فوقانی کمر و گردن (بعد از 5-10 سال)
بدتر شدن این بیماری باعث سفت شدن ستون فقرات میشود. این مسئله باعث میشود خم شدن برای انجام فعالیتهای روزمره دشوار باشد.
پزشک برای تشخیص این بیماری از معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی بیمار استفاده میکند. او همچنین از تصویربرداری با اشعه ایکس و انجام آزمایش خون برای جستجوی پروتئینی به نام HLA-B27 استفاده میکند.
سندرم شوگرن
سندرم شوگرن باعث خشک شدن قسمتهایی از بدن مانند چشمها یا دهان میشود. برخی از افراد به آرتریت روماتوئید و لوپوس نیز مبتلا هستند. دیگران فقط مبتلا به سندرم شوگرن هستند. علت ابتلا به این بیماری مشخص نیست است اما معمولاً زمانی اتفاق میفتد که سیستم ایمنی بدن شما به آن قسمتهای بدن حمله میکند. سندرم شوگرن در زنان شایعتر از مردان است. علائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- خشکی چشم (غدد چشم به اندازه کافی اشک تولید نمیکنند)
- سوزش چشم
- خشکی دهان (غدد موجود در دهان بزاق کافی تولید نمیکنند)
- پوسیدگی دندان، بیماری لثه یا برفک
- غدد متورم در طرفین صورت
- درد و سفتی مفاصل (به ندرت)
- بیماریهای اندامهای داخلی (به ندرت)
پزشک از معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی برای تشخیص این بیماری استفاده میکند. همچنین او از بیوپسی لب داخلی نیز برای تأیید بیماری بهره میگیرد.
آرتریت پسوریاتیک
آرتریت پسوریاتیک، نوعی آرتریت خودایمنی است که گاهی با علائم پوستی پسوریازیس مرتبط است. 5 نوع از این اختلال وجود دارند:
- متقارن. مفاصل هر دو طرف بدن شما را تحت تأثیر قرار میدهد. این نوع رایجترین مدل آتریت پسوریاتیک بوده و شبیه آرتریت روماتوئید است.
- نامتقارن. روی مفاصل یکسان در هر دو طرف تأثیر نمیگذارد و ممکن است خفیفتر از سایر اشکال باشد.
- دیستال. انتهای انگشتان دست و پا، همراه با ناخنهای بیمار را تحت تأثیر قرار میدهد.
- اسپوندیلیت. بر ستون فقرات و گردن بیمار تأثیر میگذارد.
- آرتریت موتیلان. به مفاصل کوچک در انتهای انگشتان دست و پا حمله میکند و ممکن است شدیدترین نوع باشد.
علائم این بیماریها مشابه آرتریت هستند و به شرح زیر میباشند:
- مفاصل متورم و دردناک
- سفتی عضلات و از دست دادن دامنه تحرک
- انگشتان دست و پا متورم
- درد تاندون یا رباط
- کهیر
- تغییر در ناخنهای دست و پا
- خستگی
- چشمهای ملتهب
بیشتر افراد ممکن است قبل از بروز علائم مفصلی، علائم پوستی داشته باشند. گاهیاوقات این بیماری ابتدا مفاصل را تحت تأثیر قرار میدهد.
تشخیص این بیماری سخت است و میتواند شبیه آرتریت روماتوئید، نقرس و حتی آرتروز باشد.
ژن ها در این بیماری نقش مهمی دارند. بنابراین پزشک درمورد سابقه پزشکی بیمار و بستگان سؤالاتی میپرسد. او بهدنبال نشانههای تورم و التهاب در مفاصل بیمار میگردد و با کمک مایع درون مفاصل به بررسی نقرص و آرتریت عفونی میپردازد. او همچنین پوست بیمار را برای علائم پسوریازیس بررسی میکند. تستهای تصویربرداری میتوانند نشان دهند آیا آسیب مفصلی وجود دارد یا خیر. آزمایشهای خون برای آرتریت پسوریاتیک که بهدنبال علائم التهاب هستند عبارتاند از:
- پروتئین واکنشی C
- سرعت رسوب گلبول قرمز
- فاکتور روماتوئید - تقریباً همیشه نتیجه آزمایش افراد مبتلا به آرتریت پسوریاتیک منفی است.
نقرس
تجمع کریستالهای اسید اوریک در مفصل، نقرس است. بیشتر اوقات، انگشت شست پا یا قسمت دیگری از پا تحت تأثیر این بیماری قرار میگیرند.
علائم این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید مفاصل. احتمالاً در شست پا ایجاد میشود، اما میتواند در مچ پا، زانو، آرنج، مچ دست یا انگشتان نیز مشاهده شود.
- ناراحتی. حتی پس از کاهش درد شدید، مفصل همچنان درد خواهد داشت.
- التهاب و قرمزی. مفصل قرمز، متورم و حساس خواهد بود.
- مشکل در حرکت. مفصل سفت خواهد شد.
پزشک برای تشخیص نقرس درخصوص موارد زیر از بیمار سؤال میپرسد:
- درد ناگهانی مفصل، اغلب در طول شب
- تأثیر بر یک یا دو مفصل
- زمانهای بدون درد بین حملات
آزمایشاتی که برای تشخیص نقرس انجام میشوند عبارتاند از:
- تجزیه و تحلیل مایع سینوویال، برای بررسی کریستالهای اسید اوریک در مفصل
- سطوح بالای اسید اوریک در خون
- پانل متابولیک پایه برای بررسی عملکرد کلیهها
- شمارش کامل خون (CBC) برای بررسی گلبولهای سفید خون برای رد سایر بیماریها
- تستهای التهاب مانند فاکتور روماتوئید و آنتی بادیهای ضدهستهای
اسکلرودرمی
اسکلرودرمی به معنی پوست سخت است و به دو دسته تقسیم میشود:
- اسکلرودرمی موضعی شایعترین نوع در کودکان است و حدود 90 درصد از کودکان در سنین 2 تا 14 سال را تحت تأثیر قرار میدهد. تقریباً همین تعداد از بزرگسالان نیز به این نوع اسکلرودرمی مبتلا میشوند. این اختلال معمولاً در چهل سالگی تشخیص داده میشود و میتواند پوست و هر چیزی زیر آن ازجمله چربی، بافت همبند، ماهیچه و استخوان را سفت کند.
- اسکلروز سیستمیک میتواند بسیاری از قسمتهای بدن، از پوست و رگهای خونی گرفته تا اندامها، ماهیچهها و مفاصل را تحت تأثیر قرار دهد.
علائم بستگی به نوع اختلال دارند و میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- توده های کلسیمی زیر پوست
- مشکل گوارشی
- خشکی دهان، چشم، پوست یا واژن
- مشکلات قلبی، کلیوی یا ریوی
- مفاصل سفت، متورم، گرم یا حساس
- عضلات ضعیف
- پوست ضخیم روی انگشتان
- پدیده رینود - جریان خون کم در انگشتان دست و پا که ممکن است باعث آبی شدن آنها شود
- تلانژکتازی، عروق خونی کوچک گشادشده که ازطریق پوست قابل مشاهده هستند
پزشک برای تشخیص این بیماری درمورد سابقه پزشکی و علائم فعلی بیمار سؤال میکند. او احتمالاً آزمایش خون را برای یافتن آنتی بادیهای (پروتئینها) مرتبط با اسکلرودرمی انجام میدهد. این آزمایشها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی بادی ضدهستهای (ANA)
- آنتی بادی سانترومر (ACA)/ الگوی سانترومر
- آنتی بادی Scl-70
آرتریت عفونی
آرتریت ناشی از عفونت در مفصل، آرتریت عفونی نامیده میشود. علائم این بیماری به سرعت شروع میشوند و شامل موارد زیر هستند:
- تورم و درد شدید مفصل
- تحت تأثیر قرار گرفتن یک مفصل
- تحت تأثیر قرار دادن زانو، لگن، مچ پا و مچ دست
پزشک برای تشخیص این بیماری از معاینه فیزیکی کامل و بررسی سابقه پزشکی استفاده میکند. او ممکن است نمونهای از مایع را از مفصل بگیرد تا بفهمد چه چیزی باعث عفونت شده است. او همچنین ممکن است از اشعه ایکس یا روشهای تصویربرداری دیگر مانند امآرآی یا سونوگرافی استفاده کند تا وجود آسیب را بررسی کند.
آرتریت روماتوئید جوانان
شایعترین شکل آرتریت در کودکان، آرتریت روماتوئید جوانان است. در این بیماری، سیستم ایمنی کودک به اشتباه به بافتهای خود حمله میکند و باعث التهاب مفاصل و سایر اندامها و سیستمها میشود. شایعترین علائم این بیماری در ادامه ذکر شدهاند:
- درد مفاصل
- مفاصل متورم
- تب
- کهیر
پزشک درمورد سابقه سلامتی کودک میپرسد تا بفهمد علائم از چه زمانی ایجاد شدهاند. سپس مفاصل کودک را ازنظر تورم، قرمزی و دامنه حرکت بررسی میکند. او احتمالاً آزمایشهای خونی انجام میدهد که نشانههای مختلف التهاب را بررسی کند. این آزمایشها شامل موارد زیر هستند:
- پپتید سیترولیندار ضدحلقوی (anti-CCP)
- آنتی بادی ضدهستهای (ANA)
- شمارش کامل خون
- سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR)
- HLA-B27
- فاکتور روماتوئید (RF)
پزشک از آزمایشهای تصویربرداری مانند اشعه ایکس، امآرآی یا سیتیاسکن برای بررسی آسیب مفاصل استفاده میکند.
پلی میالژیا روماتیکا
این بیماری التهابی است که بیشتر افراد مسن را تحت تأثیر قرار میدهد و علائم آن ممکن است به آرامی یا ناگهانی ظاهر شوند:
- سفتی در صبح و بعد از نشستن یا دراز کشیدن بدتر میشود
- تب
- اشتهای ضعیف
- کاهش وزن
درد و سفتی حداقل در دو قسمت از قسمتهای زیر مشاهده میشود:
- لگن
- گردن
- ران
- بالای بازوها و شانهها
تشخیص این بیماری آسان نیست و پزشک درمورد سابقه پزشکی سؤالاتی میپرسد و معاینه فیزیکی انجام میدهد. سپس آزمایشهای خونی را برای یافتن علائم مختلف التهاب انجام میدهد. هدف از این آزمایشها رد سایر بیماریهای خودایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید است. آزمایشات تشخیصی شامل موارد زیر هستند:
- پپتید سیترولیندار ضدحلقوی (anti-CCP)
- آنتی بادی ضدهستهای (ANA)
- شمارش کامل خون
- پروتئین واکنشی C
- سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR)
- فاکتور روماتوئید (RF)
آرتریت واکنشی
آرتریت واکنشی ناشی از عفونت در قسمت دیگری از بدن مانند روده، اندام تناسلی یا دستگاه ادراری است. علائم این بیماری معمولاً در ابتدا خفیف هستند و ممکن است تا چند هفته متوجه آنها نشوید. این علائم میتوانند هفتهها یا ماهها بیایند و بروند.
دستگاه ادراری اغلب اولین جایی است که تحت تأثیر علائم این بیماری قرار میگیرد و بیمار درد در هنگام ادرار کردن و تکرر ادرار را مشاهده میکند.
چشمها مکان بعدیای هستند که دچار علائم زیر میشوند:
- سرخی
- درد
- تحریک
- تاری دید
مفاصل اغلب آخرین ناحیه آسیبدیده هستند و علائم زیر را در آنها تجربه میکنید:
- درد و تورم زانوها، مچ پاها، پاها
- تاندونهای متورم (تاندونیت)
- تورم محل اتصال تاندونها به استخوانها (انتزیت)
- درد در ناحیه کمر یا باسن
- التهاب در ستون فقرات (اسپوندیلیت) یا نقطه اتصال لگن و ستون فقرات (ساکروایلیت)
پزشک برای تشخیص این بیماری از سابقه پزشکی و علائم فعلی بیمار استفاده میکند. او بهدنبال علائم التهاب مفصل میگردد و دامنه حرکتی، چشمها، پوست و ناحیه لگن/تناسلی بیمار را بررسی میکند. او از مفاصل، لگن و ستون فقرات عکسبرداری با اشعه ایکس انجام میدهد تا تورم، آسیب مفاصل و سایر علائم آرتریت واکنشی را بررسی کند. همچنین یک سواب از مجرای ادرار (مردها) یا دهانه رحم (زنها) برای کمک به تشخیص علائم بیماری میگیرد. نمونهای از مایع از مفصل و تستهای ادرار و مدفوع میتوانند به رد سایر بیماریها کمک کنند. آزمایشهای زیر نیز میتوانند علائم التهاب را نشان دهند:
- سرعت رسوب گلبول قرمز
- پروتئین واکنشی C
- شمارش کامل خون
- HLA-B27
جمعبندی
روماتیسم نوعی بیماری خودایمنی است که باعث درد و التهاب در قسمتهای مختلف بدن ازجمله اندامها، عضلات، مفاصل و حتی پوست و چشم میشود. این بیماری انواع متفاوتی دارد که دارای علائمی مشابه هستند. بنابراین تشخیص دقیق نوع اختلال باید به متخصصی مجرب مراجعه کنید تا پس از بررسی و معاینه فیزیکی نوع بیماری و روش درمان را مشخص کند. پیشنهاد ما دکتر علیرضا جواهری (متخصص ارتوپد و فوق تخصص جراحی زانو و لگن) است. او درزمینه بیماریهای ارتوپدی و جراحی تعویض مفاصل مهارت دارد و میتواند نوع بیماری شما را تشخیص داده و روش درمان مناسب را پیشنهاد دهد.
منابع