علت زانو درد در کودکان و راه های درمان آن

زانو درد در کودکان از شایع‌ترین دردهای مفصلی است باعث درد و ناراحتی در کودک می‌شود. با اینکه درد زانو بیشتر افراد مسن و سالمندان را درگیر می‌کند اما کودکان نیز از این درد مصون نیستند و ممکن است به دلایلی به این درد دچار شوند.

در اغلب موارد علت زانو درد در کودکان، رشد استخوان‌ها و آسیب‌دیدگی خفیف زانو به دنبال دویدن و بازی است. اینگونه زانو درد ها جدی نیستند و مشکلی را برای کودک ایجاد نمی کنند.

زانو درد طبیعی در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:

زانو درد به‌دنبال فعالیت بیش‌ازحد

کودکان بسیار فعال هستند و بیشتر وقت خود را صرف بازی کردن و دویدن به این طرف و آن‌ طرف در خانه و بیرون از خانه می‌کنند و این فعالیت‌ها ممکن است سبب بروز درد زانو در آن‌ها شود. این نوع زانو درد در کودکان بیشتر در هنگام شب‌ها بروز پیدا می‌کند و پس از مدت‌زمان کوتاهی تسکین می‌یابد.

زانو درد به‌دنبال آسیب دیدن زانو

کودکان از فعالیت بدنی بالایی برخوردارند؛ به همین سبب آسیب دیدن مفصل زانو در این سنین بیشتر دیده می‌شود. خوشبختانه بدن کودکان از قدرت ترمیم بالایی برخوردار است. بنابراین درصورت آسیب دیدن مفصل زانو، بهبودی سریع حاصل می‌شود.

زانو درد به‌دنبال رشد استخوان‌ها

دردهای دوران رشد، دردهای رایجی هستند که بیشتر در کودکان بین سه تا پنج سال و 8 تا 12 سال رخ می‌دهند. این دردها معمولاً تا پایان سال‌های نوجوانی فروکش می‌کنند.

دردهای رشد اغلب به‌صورت دردهایی مبهم و زق‌زق‌کننده در پاها، اغلب در جلوی ران‌ها، پشت ساق پاها یا پشت زانوها ظاهر می‌شوند. البته زانو دردهای مربوط به دردهای رشد معمولاً خفیف هستند و پس از چندین ساعت تسکین می‌یابند.

دلایل و علت زانو درد در کودکان

با اینکه در اغلب موارد زانو درد در کودکان بیشتر به‌خاطر ضربه دیدن زانو و رشد استخوان‌ها به وجود می‌آید، اما درد زانوی کودکان خود را تنها نشانه‌ای از رشد استخوان‌ها قلمداد نکنید و آن را هشداری برای ابتلا به بیماری‌های استخوانی یا خطر بروز مشکلات مرتبط با زانو در آینده در نظر بگیرید. دلایل مختلف زانو درد در کودکان شامل موارد زیر هستند:

آسیب‌دیدگی

آسیب‌دیدگی زانو شایع‌ترین علت زانو درد در کودکان و نوجوانان است. ازآنجایی‌که کودکان فعال هستند، ممکن است زمین بخورند یا زانوی خود را به جایی بزنند. این مسئله می‌تواند باعث درد در زانو شود.

زانوها دامنه حرکتی وسیعی دارند. استخوان‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های اطراف زانو قوی هستند، اما حرکات پرقدرت مانند دویدن یا پریدن می‌توانند باعث پیچ‌خوردگی و کشیدگی شوند.

سندرم سینگ-لارسن-جوهانسون

سینگ-لارسن-جوهانسون نیز یکی دیگر از علل شایع زانو درد در کودکان و نوجوانان است. این سندرم باعث تورم و درد در قسمت پایینی کشکک می‌شود. این سندرم معمولاً ورزشکاران پرکار و نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درد به‌دلیل فشار مکرر بر استخوان‌های در حال رشد اطراف مفصل زانو رخ می‌دهد.

استئوکندریت دیسکانس

استئوکندریت دیسکانس وضعیتی است که در آن قطعه کوچکی از غضروف در زانو ضعیف شده و ممکن است جدا شود. این اختلال می‌تواند باعث درد زانو، تورم و مشکل در حرکت دادن زانو شود.

استئوکندریت دیسکانس در کودکان و نوجوانان به این دلیل رخ می‌دهد که استخوان‌ها و غضروف‌های آن‌ها هنوز در حال رشد و تکامل هستند. این عارضه اغلب در کودکان و نوجوانان فعال، به‌ویژه آن‌هایی که در ورزش‌های خاصی شرکت می‌کنند، مشاهده می‌شود.

عفونت

عفونت‌های مفصلی، که به‌عنوان آرتریت سپتیک نیز شناخته می‌شوند، زمانی رخ می‌دهند که باکتری‌ها یا ویروس‌های مضر فضای داخل مفصل را آلوده می‌کنند. کودکان مبتلا به عفونت‌های مفصلی ممکن است علائمی مانند تورم، قرمزی، گرما و محدودیت حرکت در اطراف مفصل زانو را تجربه کنند.

عفونت‌های مفصلی می‌توانند جدی باشند و نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک دارند. اگر مشکوک هستید که فرزندتان عفونت مفصل زانو دارد، فوراً به متخصص مراجعه کنید.

نرمی کشکک زانو

کندرومالاسی یا نرمی کشکک زانو در کودکان شایع‌ترین علت زانو درد است که در آن غضروف‌های قرارگرفته در ناحیه کشکک زانو از بین می‌روند. شیوع این بیماری در میان کودکان ورزشکاری که به ورزش‌های سنگین مشغول هستند، شایع‌تر می‌باشد. این عارضه در کودکان با علائمی نظیر موارد زیر همراه است:

• بی‌ثباتی زانو
• صدا دادن زانو در هنگام حرکت دادن آن
• ورم و درد شدید در قسمت جلوی زانو

دررفتگی کشکک زانو

دررفتگی کشکک زانو در کودکان زمانی رخ می‌دهد که استخوان کوچک جلویی زانو از جای خود خارج شود. علت زانو درد در کودکان به‌خاطر دررفتگی کشکک زانو، بیشتر به‌دلیل دررفتگی مادرزادی است که درمان چنین اختلالی در کودکان تنها به کمک جراحی انجام می‌شود.

دررفتگی کشکک زانو در کودکان علاوه‌بر زانو درد با علائم دیگری همراه است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سفتی و متورم شدن زانو
• احساس درد در هنگام نشستن
• بروز صداهایی همچون تق‌تق از درون مفصل زانو
• شدید شدن درد زانو با انجام فعالیت
• احساس گرفتگی زانو در زمان حرکت دادن آن

بیماری اسگود شلاتر

بیماری اسگود شلاتر، بیماری مربوط به استخوان‌سازی بیش‌ازحد در ناحیه برجستگی استخوان درشت‌نی است. شیوع این بیماری در میان پسران و دختران یازده تا پانزده سال شایع‌تر است. البته این بیماری در پسران شیوع بیشتری نسبت به دخترها دارد و با چنین علائمی همراه است:

• بروز درد در قسمت جلویی زانو
• برجستگی بیشتر از حد در ناحیه برجستگی استخوان درشت‌نی
• حساسیت به لمس در ناحیه برجستگی استخوان درشت‌نی
• درد با فعالیت تشدید و با استراحت کاهش می‌یابد.
• منقبض شدن عضله چهار سر که باعث شدید شدن درد بیمار می‌شود.
• شدید شدن درد به هنگام چهار زانو یا دو زانو نشستن و فعالیت‌هایی چون دویدن و پریدن

سندرم درد پاتلوفمورال

سندرم درد پاتلوفمورال (Patellofemoral Pain Syndrome) داخل و اطراف کاسه زانوی فرد را درگیر می‌کند. به این سندرم، «زانوی دونده» (Runner's Knee) هم می‌گویند.

نکته: این عارضه را با تاندونیت پاتلا (Patellar Tendinitis) یا «زانوی جهنده» (Jumper's Knee) اشتباه نگیرید!

سندرم درد پاتلوفمورال به‌طور معمول بر اثر استفاده بیش‌ازحد به وجود می‌آید؛ یعنی اگر فردی حرکاتی را بارها و بارها تکرار کند که به زانویش فشار بیاورند، دچار PFP می‌شود.

این عارضه بیشتر در ورزشکاران رشته‌های دو، دوچرخه‌سواری و اسکی دیده می‌شود. چون آن‌ها مدام زانویشان را خم‌وراست می‌کنند و به کاسه زانو فشار می‌آورند.

البته این سندرم در دختران جوانی که ورزش زیادی نمی‌کنند هم شایع است. به‌طور کلی، در زنان نسبت به مردان، و در کودکان و نوجوانان شیوع بیشتری دارد.

بعضی از افراد مبتلا به عارضه زانوی دونده، کاسه زانویشان با استخوان ران هم‌راستا نیست. این وضعیت به‌خاطر ضعف عضلانی، آسیب‌دیدگی یا مشکلات این‌چنینی ایجاد می‌شود.

اگر چنین اتفاقی بیفتد، وقتی زانو خم‌ و راست می‌شود، کاسه زانو به‌آرامی روی استخوان ران نمی‌لغزد. درنتیجه آسیب می‌بیند و باعث سندرم درد پاتلوفمورال (PFP) می‌شود.

سفتی عضلات پا، ضعف ساق پا و صافی کف پا می‌توانند احتمال ابتلای فرد به این سندرم را افزایش دهند. بنابراین درصورت مشاهده این علائم، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.

استراحت و ورزش‌های تقویت‌کننده پاها و لگن هم می‌توانند به بهبود سندرم PFP کمک کنند. کودک یا نوجوانی که دچار این عارضه می‌شوند باید از فعالیت‌های تحریک‌کننده درد پرهیز کند.

از دیگر علل زانو درد در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چاقی
• عفونی شدن مفصل زانو
• شکستگی استخوان زانو در اثر وارد شدن فشار مکانیکی مضاعف به زانو
• آسیب دیدن رباط‌های زانو
• آرتروز زانو در کودکان
• تومورهای استخوانی

چه زانو دردهایی در کودکان باید جدی گرفته شوند؟

با اینکه در اغلب موارد زانو درد در کودکان مشکلی جدی نیست و جای نگرانی ندارد، اما در صورتی که زانو درد با چنین علائمی همراه باشد باید جدی گرفته شود:

• دردهایی که در زانو حالت ضربان‌دار دارند
• دردهایی که در دیگر قسمت‌های زانو نظیر درد در قسمت ران، ساق و بخش خلفی زانو مشاهده می‌شوند.
• بروز درد در هنگام لمس کردن زانو یا حساس بودن به لمس
• متورم شدن بخش‌هایی از زانو
• قفل شدن زانو
• گرفتگی مفصل زانو
• خم شدن ناگهانی زانو
• تب کردن کودک (این علامت نشان‌دهنده آرتروز در کودکان است)
• گرم و قرمز بودن مفصل زانو

به هیچ عنوان نمی‌توان گفت چنین علائمی تنها نشان‌دهنده فعالیت بیش‌ازحد کودک و رشد استخوان‌ها است، بلکه مطمئنا مشکلی جدی در زانو رخ داده که با چنین علائمی ظاهر شده است. پس والدین باید توجه داشته باشند در هنگام مشاهده چنین علائمی هر چه سریع‌تر علت زانو درد کودک خود را از پزشک و متخصص ارتوپد جویا شوند.

در هنگام مراجعه به پزشک، او از شما درمورد نوع درد، زمان وقوع و مدت‌زمان وجود آن سؤال‌هایی می‌پرسد که برای به دست آوردن نتایج درست باید حتماً به این سؤالات به‌درستی پاسخ دهید.

پیشگیری از زانو درد در کودکان: راهکارهای کلیدی

برای محافظت از زانوهای کودکان و پیشگیری از بروز درد، توجه به چند نکته اساسی ضروری است:

• مدیریت وزن: اضافه‌وزن می‌تواند فشار زیادی بر زانوها وارد کند و خطر آسیب‌های مفصلی را افزایش دهد. اگر فرزندتان اضافه وزن دارد، اصلاح تغذیه و تشویق به فعالیت بدنی مناسب برای کاهش وزن او بسیار مهم است.
• گرم کردن و سرد کردن بدن: کودکانی که ورزش می‌کنند، باید قبل از تمرین با حرکات کششی مناسب (مانند کشش عضلات همسترینگ و چهارسر ران) بدن خود را گرم کرده و پس از تمرین نیز حرکات کششی را برای سرد کردن انجام دهند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
• تقویت عضلات: تقویت عضلات اطراف زانو نقش به‌سزایی در پیشگیری از درد دارد. انجام تمرینات هوازی و تقویتی پا به استحکام زانوها و محافظت از آن‌ها کمک می‌کند.
• کفش مناسب و تجهیزات محافظ: انتخاب کفش ورزشی مناسب و استفاده از تجهیزات محافظ زانو (مانند بریس یا زانوبند) می‌تواند به‌طور قابل توجهی فشار بر مفاصل را کاهش دهد و از آسیب‌های ورزشی پیشگیری نماید.

درمان زانو درد در کودکان

درمان زانو درد در کودکان عمدتاً به علت اصلی درد بستگی دارد، اما رویکردهای کلی مشخصی برای تسکین و بهبود وجود دارند. هدف اصلی، کاهش فشار بر مفصل زانو و کمک به فرایند بهبودی طبیعی بدن است.

استراحت و کاهش فعالیت

اولین گام در درمان زانو درد کودکان، کاهش فشار روی زانو و استراحت کافی است. اگر درد ناشی از فعالیت‌های شدید یا ضربه باشد، کودک باید برای مدتی از انجام حرکات سنگین، دویدن و پریدن خودداری کند تا مفصل زانو فرصت ترمیم پیدا کند. در موارد خفیف، چند روز استراحت می‌تواند درد را کاهش داده و از بدتر شدن آسیب جلوگیری کند.

استفاده از کمپرس یخ

کمپرس یخ روشی ساده و بسیار مؤثر برای کاهش التهاب و تسکین درد زانو است. یک بسته یخ پیچیده‌شده در پارچه را به‌مدت 15 تا 20 دقیقه، چند بار در روز، روی محل درد قرار دهید. این کار به خصوص پس از فعالیت‌های ورزشی یا آسیب‌های ناگهانی مفید است و به کنترل تورم کمک می‌کند.

مصرف داروهای ضدالتهاب

درصورت درد شدید، پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا استامینوفن را برای کنترل درد و التهاب تجویز کند. بااین‌حال، مصرف این داروها باید حتماً با مشورت پزشک باشد و استفاده طولانی‌مدت آن‌ها توصیه نمی‌شود؛ همواره درمان‌های غیردارویی در اولویت قرار دارند.

انجام تمرینات کششی و تقویتی

حرکات کششی و تقویتی برای استحکام بخشیدن به عضلات اطراف زانو حیاتی هستند و می‌توانند از درد و آسیب‌های مکرر پیشگیری کنند. کشش عضلات همسترینگ و چهارسر ران به افزایش انعطاف‌پذیری و کاهش فشار روی زانو کمک می‌کند. همچنین، تمرینات تقویتی مانند اسکات‌های سبک و حرکات ایزومتریک به پایداری بیشتر مفصل زانو منجر می‌شوند.

استفاده از بریس یا بانداژ فشاری

در برخی شرایط، به‌ویژه هنگامی که کودک دچار بی‌ثباتی زانو یا آسیب‌های جزئی شده است، پزشک ممکن است استفاده از بریس یا بانداژ فشاری را پیشنهاد دهد. این وسایل با حمایت از مفصل و کاهش حرکات اضافی، به تسریع روند بهبودی کمک می‌کنند. نوع بریس باید بر اساس شدت و نوع آسیب و با نظر پزشک انتخاب شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی راهکار درمانی مؤثری برای دردهای مداوم زانو یا دردهای ناشی از مشکلات ساختاری است. فیزیوتراپ با ارائه تمرینات ویژه، تکنیک‌های ماساژ و استفاده از دستگاه‌های درمانی مانند اولتراسوند، به کاهش التهاب و بهبود عملکرد زانو کمک می‌کند. این روش به‌ویژه برای کودکانی که دچار مشکلات مادرزادی یا آسیب‌های جدی هستند، بسیار مفید است.

کنترل وزن

اضافه‌وزن می‌تواند فشار زیادی به مفصل زانو وارد کرده و درد را تشدید کند. کودکانی که اضافه وزن دارند، باید تحت نظر پزشک و متخصص تغذیه، رژیم غذایی سالم را دنبال کرده و فعالیت‌های بدنی کم‌فشار مانند شنا و دوچرخه‌سواری را در برنامه خود بگنجانند. کاهش وزن نه‌تنها درد زانو را کم می‌کند، بلکه از بروز مشکلات مفصلی در آینده نیز پیشگیری می‌نماید.

جراحی (در موارد خاص)

در موارد نادر، که زانو درد ناشی از مشکلات جدی مانند پارگی رباط، دررفتگی کشکک یا ناهنجاری‌های مادرزادی باشد، ممکن است جراحی ضروری باشد. این روش تنها زمانی پیشنهاد می‌شود که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده‌اند و مشکل کودک باعث محدودیت حرکتی شدید یا درد غیرقابل تحمل شده است. پس از جراحی، کودک برای بازیابی کامل زانو به دوره‌های فیزیوتراپی و مراقبت ویژه نیاز خواهد داشت.

جمع‌بندی

زانو درد در کودکان معمولاً جای نگرانی ندارد و با روش‌های ساده‌ای مانند استراحت، تمرینات تقویتی و مراقبت‌های مناسب قابل کنترل است. بااین‌حال، اگر درد مداوم باشد یا با علائمی مانند تورم، قرمزی و محدودیت حرکتی همراه شود، حتماً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و انتخاب روش درمانی مناسب، می‌تواند از مشکلات آینده پیشگیری کرده و به حفظ سلامت زانوهای کودک شما کمک کند. برای درمان مشکلات زانو در کودکان می‌توانید به دکتر علیرضا جواهری مراجعه کنید.

منبع

kidshealth.org