استئونکروز زانو - دلایل، تشخیص و راه های درمان آن

زانو بلندترین و پیچیده ترین مفصل بدن محسوب می شود و در عین حال نیز یکی از مهم ترین مفاصل بدن به شمار می رود. مفصل زانو متشکل از دو استخوان تحتانی به نام فمور یا استخوان ران و یک استخوان فوقانی یا ساق پا می باشد. استخوان پاتلا یا کشکک زانو نیز در قسمت جلوی مفصل زانو قرار دارد.

بخش های انتهایی این سه استخوان توسط غضروف پوشیده شده است. غضروف ماده ای نرم و لزج مانند است که نقش آن محافظت از استخوان می باشد. بدین ترتیب که مانع ساییده شدن و حرکت استخوان ها روی یکدیگر شده و از برخورد آن ها جلوگیری می کند. بنابراین غضروف باعث می شود که استخوان ها به راحتی و نرمی روی هم حرکت کنند. اگر به دلایلی غضروف از بین برود و تخریب شود استخوان ها روی هم ساییده شده و منجربه بیماری آرتروز و درد شدید زانو می شود.

استئونکروز زانو

نکروز آواسکولار نوعی اختلال استخوانی همراه با درد است و هنگامی اتفاق می افتد که خون رسانی به قسمتی از استخوان ران یا ساق پا مختل شود. به دلیل آن که سلول های استخوانی برای سالم ماندن نیاز به تغذیه و خون رسانی دارند بنابراین عارضه استئونکروز می تواند باعث مرگ مفصلی و بیماری آرتریت شدید شود.

اگر عارضه استئونکروز در مراحل ابتدایی خود توسط پزشک تشخیص داده شود می توان با تجویز دارو درد بیمار را تا حدی کاهش داد و باعث بهبود نسبی دامنه حرکتی بیمار نیز شد. اما در صورت پیشرفت بیماری پزشک از طریق جراحی اقدام به درمان بیمار می کند. زیرا در غیر این صورت استئونکروز می تواند به استخوان های دیگر بدن نیز آسیب برساند و دامنه حرکتی بیمار را به شدت تحت تاثیر قرار داده و مانع تحرک بیمار شود. عمل جراحی عملکرد حرکتی مفصل زانو را بهبود می بخشد و مانع از خشکی و سفتی مفصل می شود.

دلایل بروز استئونکروز زانو

مختل شدن سیستم خونرسانی به استخوان زانو باعث سیاه شدن استخوان می گردد که به این عارضه استئونکروز زانو می گویند. اگر چنانچه زانو بر اثر این اتفاق به خوبی تغذیه نشود استخوان زانو درگیر شده و به مرور زمان از بین خواهد رفت. به دنبال این عارضه مایع غضروفی میان استخوان ها نیز کاهش پیدا کرده و فرد مبتلا به آرتریت می شود. ریسک ابتلا به عارضه استئونکروز در هر سنی وجود دارد. اما در سالمندان بالای 60 سال احتمال بروز آن بیشتر بود ه و در زنان نیز بیش از مردان اتفاق می افتد.

تاکنون دلیل اصلی بیماری سیاه شدن استخوان یا استئونکروز به طور دقیق مشخص نشده است. اما برخی عوامل زیر نیز در ایجاد آن تاثیرگذار هستند و احتمال وقوع آن را افزایش می دهند:

• آسیب دیدگی و صدمات وارده به مفصل زانو، دررفتگی مفصل ران و سایر آسیب های وارده به مفصل زانو ممکن است روند خونرسانی را مختل کرده و باعث سیاه شدن استخوان زانو شود.
• بیمار مبتلا به آسم و آرتریت روماتوئید جهت درمان خود نیاز به استفاده از داروهای کورتونی دارد. اگرچه هنوز به طور دقیق ارتباط میان خونرسانی مفصل زانو و مصرف داروهای کورتونی کاملا تشخیص داده نشده است. اما طبق مطالعات صورت گرفته استفاده از داروهای کورتونی می تواند عوارضی را برای فرد به وجود آورد.
• وضعیت های خاص پزشکی فرد مانند بیماری های مرتبط با افزایش وزن، ابتلا به کم خونی داسی شکل و لوپوس نیز از دیگرعواملی هستند که می توانند باعث اختلال در خونرسانی استخوان زانو شوند.
• عمل پیوند اعضا به ویژه پیوند کلیه ریسک ابتلا به بیماری استئونکروز را افزایش می دهد.
• استعمال بیش از حد دخانیات در طولانی مدت می تواند باعث تجمع چربی در رگ های خونی شده و عروق را مسدود کند. به دنبال این اتفاق و با افزایش سطح کورتیزون بدن، خونرسانی به استخوان دچار اختلال شده و منجر به سیاه شدن استخوان می گردد.

علائم استئونکروز زانو

بروز درد در زانو ابتدایی ترین علامت استئونکروز استخوان می باشد. این درد به صورت ناگهانی بروز کرده و در اثر انجام برخی فعالیت ها و حرکات شدیدتر می شود. علاوه بر آن با پیشرفت بیماری انجام برخی حرکات مانند ایستادن و انداختن وزن روی زانو دشوار می شود.

برخی از نشانه های مربوط به بیماری سیاه شدن سر استخوان یا استئنوکروز شامل موارد زیر است :

• ورم زانو خصوصا تورم بخش خارجی و قسمت جلوی زانو
• حساسیت به لمس در نواحی اطراف زانو
• کاهش محدوده حرکتی زانو

پیشرفت بیماری استئنوکروز استخوان ممکن است چندین ماه به طول بی انجامد و تشخیص آن در مراحل ابتدایی بیماری از اهمیت بسیاری برخوردار است و در درمان آن نیز موثر می باشد.

تشخیص استئونکروز زانو

پزشک ارتوپد در ابتدا جهت تشخیص استئونکروز استخوان به ارزیابی وضعیت جسمانی و سلامتی بیمار و سوابق پزشکی و بیماری های او می پردازد. پس از آن پزشک یک معاینه کامل و جامع از زانوی بیمار به عمل می آورد که هدف آن بررسی علائم زیر می باشد :

• ورم مفصل زانو و قرمزی و احساس گرم شدن زانو
• خشکی و سفتی مفصل زانو
• انعطاف پذیری و دامنه حرکتی بیمار
• در نتیجه اعمال فشار روی زانوی آسیب دیده بیمار چه میزان  احساس درد خواهد داشت
• مشاهده هر نوع علائم ناشی از آسیب دیدگی تاندون ها و رباط های اطراف مفصل زانو

پس از معاینه فیزیکی بیمار پزشک جهت تشخیص دقیق تر و بررسی عوارض جانبی این بیماری از روش های عکسبرداری استفاده می کند. عکس برداری با اشعه ایکس نتایج دقیقی را از آناتومی و میزان تراکم استخوان زانو در اختیار متخصص ارتوپد می گذارد. اما در مراحل ابتدایی بیماری نتایج عکس برداری با اشعه ایکس کاملا طبیعی به نطر می رسد و در این مرحله برای تشخیص و مشاهده تغییرات استخوانی پزشک دستور انجام ام آر آی را می دهد. این آزمایش میزان درگیری استخوان زانو را نیز نمایش می دهد.

درمان استئونکروز زانو

درمان سیاه شدن سر استخوان یا استئونکروز زانو با توجه به فاکتورهای زیر صورت می گیرد:

• میزان پیشرفت بیماری
• میزان درگیر شدن استخوان زانو
• دلایل بروز استئونکروز زانو

روش های درمان غیر جراحی استئنوکروز زانو

در مراحل ابتدایی بیماری پزشک از روش های دارویی و غیر جراحی برای درمان بیمار استفاده می کند. تجویز داروهای مسکن و ضد التهاب مانند ژلوفن و ناپروکسن به کاهش درد و تورم مفصل زانو کمک می کند. کاهش فشار وارده بر زانو نیز از دیگر روش های موثر در درمان زانو به شمار می رود. به عنوان مثال استفاده از عصا یا واکر هنگام راه رفتن از میزان فشار وارده به زانوی اسیب دیده نیز می کاهد و این کاهش فشار روند تخریب استخوان را نیز کند می کند.

فیزیوتراپی زانو یکی از موثرترین روش هایی است که در درمان غیر جراحی و تقویت عضلات بیمار و افزایش دامنه حرکتی بیمار تاثیر به سزایی دارد. آب درمانی یا هیدروتراپی هم مانع وارد شدن فشار بیش از حد به زانوها می شود و همین امر به تسکین درد بیمار کمک می کند. تغییر در انجام فعالیت هایی خاص و یا کاهش میزان فعالیت هایی که موجب وارد شدن فشار به زانو می شود نیز در درمان نسبی بیماران مبتلا به استئنکروز موثر می باشد.

روش درمان استئونکروز زانو به روش جراحی

در صورتی که درد و سایر علائم بیمار مبتلا به استئونکروز با روش های غیر جراحی بهبود نیابد پزشک با روش های جراحی اقدام به درمان بیمار می کند.

دبریدمان آرتروسکوپیک

در روش جراحی استئونکروز به روش آرتروسکوپی، تکه های استخوان و غضروفی که دچار آسیب دیدگی شده است از درون مفصل حذف شده و مفصل زانو پاکسازی می شود. این عمل با استفاده از آرتروسکوپ که به دوربینی کوچک نیز مجهز است و به وسیله ایزارهای خاص جراحی انجام می شود صورت می پذیرد. در برخی موارد نیز حفره هایی کوچک در استخوان زیرین مفصل زانو ایجاد می شود تا عمل خونرسانی به زانو افزایش یابد.

یکی دیگر از روش های جراحی استئونکروز به این صورت است که پزشک یک حفره بزرگ یا چندین سوراخ کوچک درون استخوان ایجاد می کند تا از این طریق فشار کمتری به استخوان زانو تحمیل شود و از طرفی هم کانالی جدید جهت تغذیه و خونرسانی استخوان زانو ایجاد شود.

گرافت استخوان زانو

در این روش گرافت استخوان صورت می گیرد. بدین طریق که بافت های سالم استخوانی از ناحیه ای از بدن به قسمت آسیب دیده پیوند زده می شود و به عبارتی دیگر کاشته می شود. این بافت ممکن است از بدن فردی متوفی (الو گرافت) گرفته شده و یا از بدن خود بیمار برداشته شود.

استئوتومی

در روش استئتومی قسمتی از استخوان تیبیا یا فمور برای کاهش فشار وارده به بخش آسیب دیده برداشته می شود. این کار علاوه بر کاهش درد زانو باعث بهبود عملکرد بیمار نیز می شود.

کاشت کندروسیت اتولوگ

این روش جراحی شامل دو مرحله است. در مرحله اول پزشک با استفاده از روش آرتروسکوپی قسمتی از سلول های مولد غضروف را از زانو برمی دارد و به آزمایشگاه می فرستد. این سلول ها به مدت شش ماه کشت داده می شوند و سلول های بیشتری تولید می کنند و سپس در مرحله دوم این کندروسیت های تکثیر شده درون مفصل زانو کاشته می شوند. این سلول ها در مفصل رشد کرده و غضروف های سالم جایگزین سلول های آسیب دیده می شوند. 

جراحی تعویض مفصل زانو

اگر میزان پیشرفت بیماری به اندازه ای زیاد باشد که استخوان از بین رفته باشد پزشک تعویض مفصل زانو را توصیه می کند. در این روش استخوان و غضروف های آسیب دیده زانو با یک پروتز مصنوعی جایگزین می شوند.