تورم زانو، علامتی رایج است که نشاندهنده تجمع مایع در داخل یا اطراف مفصل زانو است. زانو، بزرگترین مفصل بدن است و استخوان ران (فمور)، استخوان ساق پا (تیبیا) و کشکک (پاتلا) را به هم متصل میکند. این مفصل حاوی غضروف، ماهیچهها، رباطها و اعصاب است. هر چیزی که به زانوی شما آسیب برساند یا آن را تحریک کند، میتواند باعث تورم شود.
اگر به زانوی خود آسیب رساندهاید یا بیماریای زمینهای دارید که به بافتهای اطراف آن آسیب میرساند، زانوی شما ممکن است متورم شود. علاوهبر تورم، ممکن است علائم دیگری مانند درد زانو، سفتی یا احساس گرفتگی، قرمزی یا تغییر رنگ، و احساس گرما یا حرارت را نیز تجربه کنید. اغلب میتوان تورم زانو را در خانه با استراحت و داروهای بدون نسخه درمان کرد. اما اگر در اثر ضربه یا آسیب ورزشی دچار تورم زانو شدهاید، یا اگر تورم پس از چند روز بهبود نیافت، درد شدید دارید یا نمیتوانید زانوی خود را حرکت دهید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
ورم زانو چیست؟
ورم زانو گاهی با واژه «آب آوردن زانو» عنوان میشود. برخی مواقع نیز از واژه پزشکی «افیوژن» که به معنی تجمع مایع میباشد، استفاده میشود.
تورم زانو ممکن است در اثر آسیبدیدگی یا بیماری یا کار کشیدن بیش از اندازه از زانو اتفاق بیفتد. تورم مفصل زانو باعث اختلال در عملکرد زانو میشود و دامنه حرکتی زانو را کاهش میدهد.
بهطور مثال بیماری که مبتلا به تورم زانو است بهسختی میتواند زانوی خود را بهطور کامل خم و راست کند و هنگامی که پای خود را دراز میکند، زانو معمولاً کمی خمیدگی دارد. علاوهبراین، زانوی متورم گاهی درد دارد و با قرمزی همراه است که در این شرایط زانو نمیتواند فشار ناشی از وزن بدن را تحمل کند.
تورم خفیف زانو مشکلی برای بیمار به وجود نخواهد آورد. اما اگر این تورم شدید باشد، بیمار را آزار میدهد و باعث ناراحتی او خواهد شد.
بنابراین تورم زانو در هر دو حالت خفیف و شدید باید مورد بررسی پزشک قرار بگیرد و علت آن تشخیص داده شود. عدم درمان تورم زانو در طولانیمدت به دردی مزمن تبدیل میشود که به بافتهای درون مفصل آسیب میرساند. همچنین باعث از بین رفتن غضروف زانو و نرم شدن استخوان نیز میشود. به همین خاطر نباید ورم زانو را نادیده گرفت و از درمان آن چشمپوشی کرد.
حتما بخوانید:چه عواملی باعث از بین رفتن غضروف زانو میشود؟
دلایل ورم زانو
شایعترین دلایل تورم زانو شامل صدمه و آسیبدیدگی و عوارض برخی بیماریها مانند آرتروز یا التهاب بورس (بورسیت) هستند.
- آسیبدیدگی زانو: مفصل زانو و سایر بافتهای داخلی آن ازجمله رباطها، تاندونها، مینیسکها و غضروفها بر اثر ضربه دچار آسیبدیدگی میشوند. ضربه باعث جریان خون داخل مفصل زانو شده و منجر به کبودی، تورم، سفتی مفصل و احساس گرمای شدید درون مفصل میشود که نیاز به مراجعه به پزشک و درمان سریع دارد. علاوهبر ضربه، آسیبدیدگی ناشی از نیش و گاز گرفتن نیز منجر به تورم زانو میشود.
- آرتروز زانو: افزایش مایع درون مفصلی و تورم زانو میتواند منجر به ساییدگی و تخریب غضروف مفصل زانو شده که این عارضه آرتروز نامیده میشود. آرتروز زانو علاوهبر تورم زانو معمولاً با درد نیز همراه است.
- بورسیت: در سراسر بدن کیسههای کوچکی به نام بورس که حاوی مایعات هستند وجود دارند. وظیفه این کیسهها محافظت از مفصل است. تجمع مایع اضافی درون این کیسهها باعث تورم و به اصطلاح آب آوردن زانو میشود. به عارضه التهاب بورس، بورسیت گفته میشود که ممکن است بهصورت عفونی یا غیرعفونی بروز کند.
- نقرس: تجمع اسید اوریک در زانو نیز با تورم و درد همراه است که به این عارضه حمله نقرس گفته میشود. درصورت بروز این حادثه، زانو ممکن است سریعاً متورم شده و گاهی نیز درد، قرمزی و گرمی زانو مشاهده شوند.
- روماتیسم مفصلی: روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید بیماریای خودایمنی به شمار میرود که در نتیجه آن مفصل زانو دچار تورم و التهاب و سفتی میشود و دامنه حرکتی آن بهطور قابل ملاحظهای کاهش مییابد. این عارضه در اکثر موارد هر دو زانوی بدن را درگیر میکند.
بنابراین اگر یکی از زانوهای شما به آرتریت روماتوئید مبتلا شود، احتمال ایجاد آرتریت در زانوی دیگر هم بالا خواهد رفت. علاوهبر موارد بالا، تومورهای خوشخیم و بدخیم پوست یا استخوان نیز میتوانند باعث درد و تورم زانو شوند.
علائم ورم زانو
درصورت تورم زانو (چه خفیف یا شدید) باید به پزشک مراجعه کرده و جهت رفع آن اقدام کنید. مراجعه به پزشک درصورت مشاهده علائم زیر ضرورت دارد:
- تورم شدید زانو بهحدی که زانو بزرگتر از اندازه طبیعی به نظر برسد و تغییر شکل آن بهطور واضح قابل رؤیت باشد.
- احساس خشکی در مفصل زانو و عدم توانایی در خم و راست کردن زانو بهصورت کامل
- احساس درد شدید در زانو و عدم تسکین آن حتی درصورت استراحت و مصرف مسکن
- عدم تحمل وزن بدن توسط زانو و احساس بیثباتی در زانو
- قرمز شدن و احساس گرمای شدید در زانو
- افزایش درجه حرارت بدن بیمار
- عدم کاهش ورم زانو پس از 3 روز
روشهای درمان ورم زانو

اگر ورم زانو ناشی از شکستگی مفصل زانو باشد، پزشک به وسیله آتل و گچگیری زانوی بیمار را ثابت نگه میدارد و تا زمان بهبودی مانع از حرکت زانوی بیمار میشود. درصورت پارگی رباطها و تاندونهای زانو جهت درمان نیاز به عمل جراحی میباشد.
درمان ورم زانو با توجه به علت آن روشهای متفاوتی نیز دارد که شامل موارد زیر میباشد:
درمانهای خانگی
کمپرس سرد و گرم
استفاده از یخ موجب تنگ شدن رگهای خونی و کاهش گردش خون شده و منجر به تسکین درد و تورم زانو میشود.
نحوه استفاده از یخ نیز بسیار مهم است و باید بهطرزی صحیح مورد استفاده قرار گیرد. هرگز یخ را بهصورت مستقیم روی قسمت آسیبدیده بدن خود قرار ندهید و حتماً از کیسه یا حوله استفاده کنید و یخ را داخل آن قرار دهید. در غیر این صورت این راهکار نهتنها به بهبودی بیمار نمیانجامد، بلکه ممکن است باعث تشدید علائم و افزایش درد بیمار نیز شود.
میتوانید همزمان با کمپرس سرد از کمپرس گرم نیز استفاده کنید. به این صورت که ابتدا کیسه یخ را روی زانوی خود قرار داده و پس از چند دقیقه کمپرس گرم را روی زانو قرار دهید. همانطور که کمپرس سرد باعث کاهش جریان خون و بیحسی زانو میشود، کمپرس گرم نیز باعث افزایش خون در ناحیه آسیبدیده و کاهش درد و تورم بیمار میشود.
بالا نگه داشتن پا
یکی از روشهای مؤثر در درمان ورم زانو، بالا نگه داشتن پا (کمی بالاتر از سطح قلب) است. نیروی جاذبه هنگام بالا نگه داشتن پا، مانع از تجمع مایع اضافی در زانو میشود. هنگام بالا نگه داشتن پای خود از بالشی زیر پای خود استفاده کنید.
استراحت کافی
جهت کاهش تورم و درد زانو باید استراحت کافی داشته باشید و از انجام فعالیتهایی که باعث اعمال فشار به زانو میشوند، خودداری کنید یا میزان آنها را کاهش دهید. درصورت ادامه فعالیت، زانو آسیب بیشتری میبیند و ورم آن نیز تشدید میشود.
انجام فعالیتهای ورزشی
ورزش کردن بهصورت منظم و روزانه باعث کاهش وزن میشود و از بروز انواع آسیبهای مفصلی نیز پیشگیری میکند؛ زیرا افزایش وزن فشار بسیاری به زانوها وارد میکند و موجب تجمع مایع اضافی درون مفصل، تورم و درد زانو میشود. ورزشهایی مانند ایروبیک و شنا فشار زیادی به زانو وارد نمیکنند و بسیار مفید هستند.

وسایل کمکی
وسایل کمکی میتوانند با فراهم کردن حمایت، ثبات و کاهش فشار بر زانوی آسیبدیده، تورم زانو را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. وسایل کمکی رایج عبارتاند از:
- بریس و زانوبند: زانوبندها مفصل زانو را تثبیت و فشرده میکنند. این وسایل کمکی حرکت را محدود کرده، از آسیب بیشتر جلوگیری میکنند و تورم را کاهش میدهند. بااینحال، وابستگی بیشازحد میتواند عضلات اطراف را ضعیف کرده و بهطور بالقوه ثبات طولانیمدت مفصل را بدتر کند.
- عصاها: عصاها وزن را از پاها به قسمت بالایی بدن منتقل میکنند و فشار روی زانو را در حین حرکت کاهش میدهند. نقطه ضعف آنها فشار فیزیکی بر بازوها و قسمت بالایی بدن است.
- کفی طبی: کفی کفش یا اورتوزها همترازی پا را بهبود میبخشند و فشار زانو را در حین راه رفتن کاهش میدهند. آنها میتوانند با رفع مشکلات همترازی پا، به جلوگیری از مشکلات مکرر زانو کمک کنند.
- اسپلینتها: اسپلینتها زانو را بیحرکت و محافظت کرده، همترازی را حفظ میکنند و فشار را کاهش میدهند. بااینحال، ممکن است باعث ناراحتی و کاهش تحرک شوند. همچنین درصورت استفاده طولانیمدت میتوانند باعث تحلیل رفتن عضلات شوند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش مهمی در مدیریت تورم زانو ایفا میکند. این کار ازطریق ترکیبی از تمرینات هدفمند و تکنیکهای دستی عمل میکند. هدف فیزیوتراپی کاهش التهاب، بهبود تحرک مفصل و بازسازی قدرت عضلانی است. این تمرینات جریان خون را بهبود میبخشند، سفتی را کاهش میدهند و تجمع مایع در مفصل زانو را به حداقل میرسانند. اگر تمرینات بهدرستی انجام نشوند احتمال ایجاد آسیب و ناراحتی وجود دارد. بنابراین برای انجام تمرینات فیزیوتراپی از فردی باتجربه و متخصص کمک بگیرید.
درمان دارویی
داروها اغلب با هدف تسکین درد و التهاب تورم زانو تجویز میشوند:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): داروهای ضدالتهاب رایج شامل ایبوپروفن یا ناپروکسن هستند. آنها با مسدود کردن عوامل التهابی در بدن، مانند پروستاگلاندینها، درد و التهاب را کاهش میدهند. بااینحال، استفاده طولانیمدت میتواند خطر حمله قلبی، زخم پپتیک (زخم معده)، سکته مغزی و بیماری کلیوی را افزایش دهد.
- کورتیکواستروئیدها: کورتیکواستروئیدها هورمونهای ضدالتهاب بدن را تقلید میکنند تا التهاب را کاهش دهند. استفاده طولانیمدت میتواند باعث از دست دادن غضروف و اختلال در تولید کورتیزول طبیعی شود.
جراحی
جراحی ممکن است برای تشخیص علت تورم زانو یا رفع آسیب مفصل استفاده شود. مداخلات احتمالی عبارتاند از:
- سینووکتومی (برداشتن غشاء سینوویال): این روش شامل برداشتن سینوویوم ملتهب (غشای نازکی که مفاصل را میپوشاند) است. این کار به کاهش التهاب و درد ناشی از بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید کمک میکند. خطرات شامل عود تورم، سفتی مفصل و عوارض جراحی استاندارد مانند عفونت هستند.
- آرتروسکوپی: این جراحی از دوربینی کوچک برای مشاهده داخل زانو استفاده میکند. برشهای کوچک نیز به جراح اجازه میدهد تا بافتهای آسیبدیده را ترمیم کند. خطرات شامل عفونت، لخته شدن خون و ادامه درد هستند.
- تعویض جزئی مفصل زانو: در این روش، جراح قسمت آسیبدیده زانو را تعویض میکند. این عمل جراحی شامل برداشتن استخوان و غضروف آسیبدیده و جایگزینی آنها با اجزای فلزی و پلاستیکی است. معایب آن شامل مشکلات احتمالی ایمپلنت، عفونت و فرسودگی با گذشت زمان هستند.
- تعویض کامل مفصل زانو: در این جراحی، کل مفصل زانو با مفصلی مصنوعی جایگزین میشود. این روش جراحی در مقیاس بزرگ انجام میشود و با زمانهای طولانی بهبودی و خطرات عفونت، کاهش عملکرد مفصل و احتمال نیاز به جراحی مجدد همراه است.
تمرینات مناسب کاهش ورم زانو
تمرینات ورزشی یکی از بهترین راهها در درمان و کاهش تورم زانو هستند که با تقویت عضلات و رفع گرفتگیها میتوانند تا حد زیادی از بروز ورم زانو پیشگیری کنند. جمله تمرینات مناسب ورزشی برای کاهش ورم زانو شامل موارد زیر هستند:
حتما بخوانید: تمرینات ورزشی برای کاهش زانو درد
- حرکت لمس پا: حرکت لمس پا یکی از بهترین تمرینات کششی در تقویت عضلات است که در کاهش ورم زانو بسیار مؤثر است. برای انجام این حرکت باید صاف بایستید و پس از خم کردن کمر، سعی کنید دستها را به نوک انگشتان پا برسانید. در انجام این حرکت توجه داشته باشید از خم کردن زانو پرهیز کنید و تمرکز خود را بر روی کشش عضلات همسترینگ قرار دهید.
- حرکت ساق پا: برای انجام این حرکت در صورتی که به حالت ایستاده قرار دارید، بهآرامی بر روی نوک انگشتان خود قرار بگیرید. این حرکت در تقویت عضلات چهار سر ران بسیار مؤثر است.
- فشار دادن بالش بین پاها: ورم زانو زمانی به کمک ورزش درمان میشود که عضله داخلی رانها تقویت شود. با قرار دادن بالشی در میان پاها و فشار آوردن به آنها، میتوانید عضلات پا را تقویت کرده، ورم را درمان کنید و فشار ناشی از آب آوردن زانو را کاهش دهید.
- حرکت پشت ران: برای انجام این حرکت میتوانید از صندلی یا دیوار استفاده کنید؛ روبهروی صندلی یا دیوار بایستید و دست خود را به دیوار بگیرید. بهآرامی با خمکردن زانوها، پای خود را از پشت بالا بیاورید و عضلات پایتان را منقبض کنید. 5 ثانیه در همین حالت بمانید و پایتان را به حالت اولیه حرکت بازگردانید. این حرکت را در 3 ست 15 تایی تکرار کنید.
تغذیه و پرهیز از استعمال دخانیات
برخورداری از رژیم غذایی سالم متناسب با زانو مانند امگا 3 و ویتامین دی و خودداری از مصرف دخانیات نقش مهمی در روند بهبودی و درمان ورم زانو دارد؛ زیرا مصرف دخانیات باعث کند شدن پروسه درمانی میشود.
در صورتی که هیچ یک از روشهای فوق مؤثر نباشند و بهبودی بیمار حاصل نشود پزشک اقدام به جراحی زانوی بیمار میکند؛ زیرا تورم زانو اگر به حال خود رها شده و درمان نشود دامنه حرکتی بیمار را بسیار محدود کرده و توانایی انجام فعالیتهای روزانه را از او سلب میکند.
جراحی مفصل زانو جهت درمان تورم آن به روش آرتروسکوپی یا تعویض مفصل زانو انجام میشود. ورم زانو ممکن است همراه با درد یا بدون درد باشد و در هر ناحیهای از زانو بروز کند. در هر حال درصورت مشاهده هرگونه علائمی از ورم زانو باید به متخصص ارتوپد مراجعه نمایید تا دلیل آن مشخص شود و درمان صورت پذیرد. ورم زانو اکثر مواقع بدون جراحی رفع میشود و بهندرت بیماران نیاز به عمل جراحی پیدا میکنند.
چه عواملی ریسک ورم زانو را افزایش میدهند؟
اینها سه عامل ریسک برای ورم زانو هستند که هنگام درمان ورم زانو باید در نظر داشته باشید:
- سن: با افزایش سن، احتمال ابتلا به ورم زانوی مرتبط با آرتریت زیاد میشود.
- ورزش: ورزشکارانی مانند بسکتبالیستها که مدام باید زانویشان را بچرخانند، بیش از سایرین در معرض آسیبهای منجر به تورم هستند.
- چاقی: ناگفته پیداست که اضافه وزن، به مفصل زانو فشار بیشتری وارد میکند. این وزن و فشار، باعث تحلیل زانو شده و درنهایت به ورم زانو منجر میشود.
ورم زانو چه عوارضی به دنبال دارد؟

اگر پیشگیری و بعد هم درمان ورم زانو را جدی نگیرید، ممکن است دچار این عوارض بشوید:
- از دست دادن عضلات: مایع موجود در زانو، به عملکرد عضلانی فرد مبتلا آسیب میزند و باعث تضعیف و آتروفی عضلات ران میشود.
- کیسه پر از مایع: تجمع مایع در زانوی فرد مبتلا، منجر به تشکیل کیست بیکر (Baker cyst) در پشت زانو میشود. کیست بیکر متورم ممکن است درد هم داشته باشد، اما بهطور معمول با یخ و فشردهسازی بهبود مییابد. اگر تورم شدید باشد، بهتر است مایع با سوزن خارج شود.
آیا پیشگیری از ورم زانو امکانپذیر است؟
زانوی متورم بهطور معمول ناشی از آسیب یا بیماری مزمن است. برای حفظ سلامت و پیشگیری از صدمات عضلانی، پیش از آنکه لازم به درمان ورم زانو باشد، این موارد را رعایت کنید:
- عضلات اطراف زانو را تقویت کنید: تقویت عضلات اطراف مفصل، باعث کاهش فشار میشود.
- ورزشهایی را انجام دهید که تأثیر کمتری روی زانو میگذارند: بعضی ورزشها مانند شنا و ایروبیک در آب، برخلاف بسکتبال، دو و کار با وزنه، فشار مداومی روی مفاصل زانو وارد نمیکنند.
- وزن متناسبی داشته باشید: اضافه وزن باعث ساییدگی مفاصل و ورم زانو میشود.
جمعبندی
تورم زانو میتواند مشکلی آزاردهنده باشد و علائم دیگری مانند درد یا سفتی نیز ایجاد کند. توجه داشته باشید به هیچوجه علائم تورم زانو را نادیده نگیرید. اگر دچار ضربه یا آسیب نشدهاید، اما تورم بدتر میشود یا پس از چند روز از بین نمیرود، حتماً به متخصص مراجعه کنید. پزشک به شما کمک میکند تا علت تورم، نحوه درمان آن و کارهایی که را میتوانید برای جلوگیری از آن در آینده انجام دهید، بیاموزید. در صورتی که تورم زانو با کمک روشهای غیرجراحی درمان نشود، عمل جراحی توصیه میشود. دکتر علیرضا جواهری یکی از متخصصان حاذق درزمینه جراحی زانو و لگن است. بنابراین اگر نیاز به جراحی دارید، با تلفنهای مطب تماس بگیرید و برای ویزیت هماهنگ کنید.
منابع