دامنه حرکتی زانو بعد از تعویض مفصل زانو و تمرینات ورزشی برای افزایش آن

بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، عملکرد زانو دچار محدودیت‌هایی شده که باعث کاهش دامنه حرکتی آن می‌شود. انجام فعالیت‌های توانبخشی و فیزیوتراپی به افزایش دامنه حرکتی زانو کمک می‌کند. در این مطلب به بررسی دامنه حرکتی و روش‌های بهبود آن می‌پردازیم.

دامنه حرکتی چیست؟

دامنه حرکتی (ROM) اصطلاحی است که فیزیوتراپ‌ها و سایر متخصصان برای توصیف میزان حرکت مفاصل استفاده می‌کنند. این مقدار حرکت می‌تواند بر اساس نحوه رفتار بافت‌هایی (ماهیچه‌ها، رباط‌ها، غضروف، مایع) که مفصل شما را احاطه کرده‌اند، تغییر کند.

زانوی طبیعی پنج حرکت اصلی را انجام می‌دهد که شامل موارد زیر هستند:

• فلکشن یا خم شدن
• اکستنشن یا صاف شدن
• اداکشن یا حرکت به سمت مرکز بدن
• ابداکشن یا دور شدن از مرکز بدن
• چرخش یا پیچش به داخل و خارج

بهبودی پس از تعویض مفصل زانو مستلزم بازیابی دامنه کامل این حرکات است. بااین‌حال، اصطلاح «دامنه حرکتی زانو» بیشتر بر روی فلکشن و اکستنشن تمرکز دارد.

فیزیوتراپ‌ها اغلب دامنه حرکتی را بر حسب درجه می‌سنجند و ممکن است آن را با میانگین دامنه حرکتی افراد سالم مقایسه کنند. داشتن دامنه حرکتی بهینه به مفصل شما فرصت بیشتری می‌دهد تا در فعالیت‌های روزانه خود عملکردی قوی داشته باشید.

به‌طور متوسط، اکثر افراد حدود 0 درجه اکستنشن زانو (زانوی کاملاً صاف) و 135 درجه فلکشن زانو دارند. این مقادیر می‌توانند بر اساس قد شما و بزرگی عضلات اطراف زانو متفاوت باشند.

به‌طور کلی، خم شدن زانو در محدوده 105-110 درجه، انجام بسیاری از فعالیت‌های ضروری را ممکن می‌سازد. رسیدن به 125 درجه و بالاتر اجازه فعالیت‌های اضافی را می‌دهد که شامل خمش شدید می‌باشند.

در ادامه دامنه حرکتی موردنیاز برای فعالیت‌های روزانه ذکر شده است:

• 65 درجه برای پیاده‌روی
• 70 درجه برای برداشتن یک شی از روی زمین
• 85 درجه برای بالا رفتن از پله‌ها
• 95 درجه برای بلند شدن از حالت نشسته
• 105 درجه برای بستن بند کفش
• بیشتر از 115 درجه برای نشستن به‌صورت چهارزانو یا دوچرخه‌سواری
• بیشتر از 125 درجه برای اکثر فعالیت‌های دیگر

چه چیزی باعث محدودیت دامنه حرکتی زانو قبل از جراحی می‌شود؟

قبل از جراحی، دامنه حرکتی زانوی شما به‌دلیل درد، تورم و ناهماهنگی محدود می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند 80 درصد بیماران مبتلا به آرتروز، دامنه حرکتی محدودی دارند.

اکثر بیماران مبتلا به آرتروز پس از مشاهده درد، تورم و سفتی مفاصل، عمل جراحی تعویض مفصل زانو را انجام می‌دهند. آرتروز شدید شامل زوال استخوان‌های مفصل زانو است. بدتر شدن این اختلال می‌تواند باعث بدشکلی مفاصل و محدود شدن دامنه حرکتی آن‌ها شود.

چه چیزی باعث محدودیت دامنه حرکتی زانو بعد از جراحی می‌شود؟

جراحی تعویض مفصل زانو، مفصل ملتهب و آسیب‌دیده را بر می‌دارد و مفصل مصنوعی را جایگزین می‌کند. در انجام این جراحی، هدف کاهش درد و تورم و بهبود دامنه حرکتی است. بیمار در روزها، هفته‌ها و حتی ماه‌ها پس از عمل جراحی، همچنان درجاتی از درد و تورم را تجربه خواهد کرد. درد و تورم پاسخ بدن به ضربه جراحی است. با گذشت زمان و انجام فعالیت‌های توانبخشی و فیزیوتراپی، این علائم کاهش می‌یابند.

علاوه بر درد و تورم، عامل دیگری که دامنه حرکت زانو را پس از جراحی محدود می‌کند، بافت اسکار است. بافت اسکار نیز بخشی از پاسخ بدن به ضربه است. در طی عمل جراحی تعویض مفصل زانو، پوست، ماهیچه‌ها، رباط‌ها، تاندون‌ها و سایر بافت‌های نرم برش داده می‌شوند. با بهبود این بافت‌ها، بافت اسکار تشکیل می‌شود. بافت اسکار، بافتی ضخیم‌تر و فیبری‌تر نسبت به بافت سالم است بنابراین انعطاف‌پذیری کمتری دارد.

تقریباً 6 درصد از بیماران پس از جراحی تعویض مفصل زانو دچار بیماری‌ای به نام سندرم خشکی زانو یا آرتروفیبروز می‌شوند. این بیماران ممکن است به مداخلات دیگری ازجمله جراحی اضافی برای بازیابی دامنه کامل حرکت زانو نیاز داشته باشند.

دستیابی به دامنه حرکتی کامل بعد از تعویض مفصل زانو

پس از بهبودی بعد از عمل جراحی تعویض مفصل زانو، اکثریت قریب به اتفاق بیماران شاهد بهبود قابل‌توجهی در دامنه حرکتی خود هستند. درواقع، اکثر بیماران پس از جراحی به خمیدگی بیش از 110 درجه دست می‌یابند. به یاد داشته باشید که این درجه از خم شدن برای اکثر فعالیت‌های روزانه کافی است.

بااین‌حال، این عدد در بیماران و زانوهای مختلف،‌ متفاوت است. به‌عنوان مثال برخی از مطالعات نتایج امیدوارکننده‌تری را با بیمارانی که پس از جراحی به خمیدگی 128-130 درجه رسیده‌اند، گزارش می‌کنند.

اما معیار مهم پیشرفت بیمار، توانایی او برای انجام کارهای روزمره به‌شکلی آسان‌تر از قبل از جراحی است.

پزشک و فیزیوتراپ پیشرفت بیمار را در سه مرحله زیر نظر خواهند داشت. به‌طور کلی، حداکثر دامنه حرکتی زانوی بیمار پس از جراحی ظرف مدت 6 ماه پس از عمل به دست می‌آید.

مرحله اول (0 تا 2 هفته)

بهبودی بیمار بلافاصله پس از جراحی آغاز خواهد شد. این به معنای شروع حرکت و شروع تمرینات زانو در مدت کوتاهی پس از عمل است. هر چه بیمار مدت طولانی‌تری بی‌حرکت باشد، خطر عوارض جانبی ازجمله آرتروفیبروز بیشتر می‌شود.

در این مرحله فیزیوتراپ تمریناتی برای کاهش تورم، بهبود دامنه حرکتی و شکستن بافت اسکار پیشنهاد می‌دهد. این فرایند با مقداری درد همراه خواهد بود. بااین‌حال، درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا درد طبیعی پس از جراحی را شناسایی و مدیریت کند.

در طول مدت بستری در بیمارستان، ممکن است از دستگاه حرکت غیرفعال پیوسته (CPM) برای حفظ حرکت مفصل (حتی در طول استراحت) استفاده شود. از لحاظ تاریخی، استفاده از این وسایل بسیار رایج بوده است اما در سال‌های اخیر، محبوبیت آن‌ها کاهش‌یافته است؛‌ زیرا مطالعات نشان می‌دهند بهبود قابل‌توجهی در دامنه حرکتی یا سایر جنبه‌های بهبودی بیمار ایجاد نمی‌کنند.

در پایان مرحله یک، دامنه حرکتی فلکشن به 65-90 درجه می‌رسد. این دامنه حرکتی به بیمار امکان می‌دهد از حالت نشسته بلند شود، بدون کمک راه رفته و با کمک و پشتیبانی از پله‌ها بالا برود.

مرحله دوم (2-6 هفته)

در این زمان، بیمار به انجام فعالیت‌های فیزیوتراپی و توانبخشی در منزل می‌پردازد و هدف او 115 درجه خم شدن زانو است. بیمار در این مرحله می‌تواند به‌طور معمول حرکت کند، بدون کمک بنشیند،‌ وسایل را از روی زمین بردارد و بند کفش‌هایش را ببندد.

مرحله سوم (بعد از هفته ششم)

در مرحله سوم بهبودی، برنامه فیزیوتراپی به اتمام می‌رسد. بااین‌حال، بهتر است بیمار برنامه ورزشی خود را در خانه ادامه دهد. انجام این کار او را قادر می‌سازد تا دستاوردهایی را که در مراحل اولیه بهبودی به دست آورده است حفظ کند و حتی افزایش دهد.

به یاد داشته باشید، اکثر بیماران تعویض مفصل زانو حداقل 110-115 درجه خم شدن پس از جراحی را به دست می‌آورند. بااین‌حال، بسیاری دیگر از دامنه حرکتی زانو 120 درجه یا بیشتر لذت می‌برند.

ورزش‌های قبل از جراحی برای افزایش دامنه حرکتی زانو

مهم نیست چقدر تا جراحی فرصت داشته باشید، می‌توانید اقدامات زیر را برای بهبود دامنه حرکتی زانو انجام دهید. انجام تمرینات زیر قبل از جراحی می‌تواند با تقویت مفصل و افزایش انعطاف‌پذیری باعث بهبودی شما شود:

• فشردن ران
• بلند کردن پاها به سمت بالا و پهلو
• تمرین صدف
• خم کردن زانو در حالت درازکش و نشسته و ضربه زدن
• تمرینات شکم
• ایستادن بر روی یک پا

ازآنجایی‌که پس از جراحی به وسایل کمکی مانند واکر و عصا تکیه خواهید کرد، تقویت بازوها نیز عاقلانه است. تمرینات پیش از عمل، مانند فشار بر روی صندلی، می‌تواند قسمت بالایی بدن شما را برای حمایت از بهبودی آماده کنند.

همیشه قبل از شروع هر فعالیت جدیدی با پزشک خود صحبت کنید. با تأیید پزشک، باید هر روز دو ست از این تمرینات را در هفته‌های قبل از عمل انجام دهید. وقتی شروع به ورزش می‌کنید، هر ست باید شامل 5-10 تکرار باشد. همان‌طور که قوی‌تر می‌شوید، می‌توانید تا 10-15 یا حتی 15-20 تکرار در هر ست انجام دهید.

ورزش‌های بعد از جراحی برای افزایش دامنه حرکتی زانو

پس از جراحی، حفظ و افزایش سطح فعالیت ضروری است. درمانگر شما برنامه‌ای طراحی می‌کند تا به شما کمک کند این کار را با خیال راحت انجام دهید. شما باید تا جایی که می‌توانید از جلسات بیشتر استفاده کنید. بااین‌حال، باز هم باید متعهد شوید که تمرینات توانبخشی خود را در خانه نیز ادامه دهید.

در طول سه مرحله بهبودی خود، ازطریق چهار نوع تمرین پیشرفت خواهید کرد:

• تمرینات اولیه باعث حرکت شما و زانوی شما بعد از عمل می‌شود.
• در همین حال، تمرینات عملکردی به شما کمک می‌کنند تا حرکات معمولی مانند خم شدن و اکستنشن را به دست آورید.
• همان‌طور که بهبودی شما پیشرفت می‌کند، تمرینات پیشرفته مفاصل و ماهیچه‌های اطراف آن‌ها را تقویت می‌کنند.
• درنهایت، تمرینات نگهدارنده باعث می‌شوند تا سال‌ها از مفصل جدید خود لذت ببرید.

پس از جراحی، باید از انجام برخی فعالیت‌ها برای محافظت از مفصل خود اجتناب کنید. این‌ فعالیت‌ها شامل دویدن، ایروبیک شدید و پاورلیفتینگ هستند. پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری و تمرینات وزنه‌برداری سبک برخی از تمرین‌هایی هستند که می‌توانید با پیشرفت ریکاوری منتظر آن‌ها باشید.

تقریباً در هر مرحله از بهبودی، آب‌درمانی یکی از بهترین تمریناتی است که می‌توانید برای افزایش دامنه حرکتی زانو انجام دهید.

مکمل‌های برنامه‌های توانبخشی موفق

درمانگر در طول برنامه توانبخشی، به شما توصیه می‌کند از اقدامات دیگری برای افزایش دامنه حرکتی خود استفاده کنید. قبل از اتمام تمرینات، احتمالاً از گرما برای شل کردن مفصل و عضلات اطراف استفاده خواهید کرد. گرما و ماساژ همچنین می‌توانند به شما در مدیریت درد، که بخشی از بهبودی شما است،‌ کمک کنند.

استفاده از کمپرس یخ بر روی زانو نیز به مدیریت درد، کاهش تورم و بهبود دامنه حرکتی کمک می‌کند.

درنهایت، فیزیوتراپ یا پزشک ممکن است استفاده از بریس را برای حمایت از زانوی شما در حین تکمیل درمان و از سرگیری فعالیت‌های عادی تجویز کند.

نظارت بر پیشرفت بیمار: نحوه اندازه‌گیری دامنه حرکتی مفصل زانو

همان‌طور که گفتیم دامنه حرکتی زانو بر حسب درجات خمش اندازه‌گیری می‌شود. برای این اندازه‌گیری‌ از ابزار مخصوصی به نام گونیامتر استفاده می‌شود.

گونیامتر دایره‌ای در مرکز دارد که بازوی آن از دو طرف امتداد دارد. یک بازو متحرک و دیگری ثابت است. اندازه‌گیری دامنه حرکتی زانو مستلزم هم‌تراز کردن این بازوها و دایره مرکزی با نقاط خاصی روی پا است.

اندازه‌گیری دقیق دامنه حرکتی زانو دشوار است. بنابراین فیزیوتراپ و پزشک بهترین ارزیابی‌ها را از پیشرفت شما ارائه می‌کنند.

 حتما بخوانید: علت درد بعد از تعویض مفصل زانو چیست؟

اندازه‌گیری دامنه حرکتی مفصل زانو در منزل

اگر می‌خواهید پیشرفت خود را در خانه دنبال کنید،‌ می‌توانید از روش‌های زیر برای اندازه‌گیری دامنه حرکتی مفصل زانو استفاده کنید.

استفاده از گونیامتر

اگر در منزل گونیا دارید، می‌توانید به کمک یکی از اعضای خانواده به اندازه‌گیری دامنه حرکتی مفصل زانوی خود بپردازید.

برای شروع، یک سطح محکم پیدا کنید. سپس به پشت دراز بکشید و از دوستتان بخواهید به روش زیر به اندازه‌گیری بپردازد:

• دایره مرکزی باید با نقطه وسط بیرونی زانو هماهنگ باشد.
• بازوی ثابت باید با برجستگی استخوانی زیر ران در قسمت خارجی ران همراستا باشد.
• بازوی متحرک باید با برجستگی استخوان در قسمت بیرونی مچ پا در یک راستا قرار گیرد.

برای اندازه‌گیری اکستنشن زانوی خود، زانوی خود را به سمت پایین فشار دهید. برای اندازه‌گیری خم شدن آن، پای خود را به سمت عقب بلغزانید تا زانوی شما تا حد امکان خم شود. در حین حرکت، شخصی که به شما کمک می‌کند باید مطمئن شود که گونیا در جای خود باقی می‌ماند.

استفاده از روش تخمینی (بدون گونیامتر)

اکثر افراد در منزل گویا ندارند. بااین‌حال، باز هم می‌توانند دامنه حرکتی مفصل زانوی خود را تخمین بزنند.

تخمین اکستنشن زانو

برای تخمین اکستنشن زانو، به پشت روی یک سطح سفت دراز بکشید. از عضلات پا برای فشار دادن زانو به زمین استفاده کنید. همان‌طور که این کار را انجام می‌دهید، دست خود را (کف دست به سمت پایین) زیر زانو بلغزانید. این کار بسته به دامنه حرکتی زانوی شما آسان‌تر یا سخت‌تر خواهد بود:

• اگر بتوانید به سختی، چند انگشت خود را زیر زانوی خود بلغزانید، زانوی شما نزدیک به حالت کشش کامل است (صفر درجه).
• اگر بتوانید تمام انگشتانتان را بلغزانید اما دستتان را زیر زانویتان نگذارید، زانویتان حدود 5 درجه خمیده می‌ماند.
• اگر بتوانید تمام دست خود را زیر زانوی خود بلغزانید، زانوی شما حدود 10 درجه خمیده می‌ماند.

تخمین فلکشن زانو

تخمین خم شدن زانو نیاز به خط‌کش یا متر و کمک فردی دیگر دارد. این روش میزان خمیدگی زانو را بر حسب درجه به شما نمی‌دهد. بااین‌حال، دستورالعملی برای پیگیری پیشرفت خود در خانه به شما می‌دهد.

برای استفاده از این روش به پشت روی یک سطح سفت دراز بکشید. پای خود را به عقب بلغزانید تا زانوی شما تا حد امکان خم شود. سپس از شخصی که به شما کمک می‌کند بخواهید فاصله بین پاشنه و پایین بدن را اندازه‌گیری کند.

استفاده از برنامه‌های گوشی‌های هوشمند

اخیراً برنامه‌هایی که به شما امکان می‌دهند از تلفن هوشمند خود به‌عنوان گونیا استفاده کنید محبوبیت پیدا کرده‌اند. این برنامه‌ها از نظر قابلیت اطمینان متفاوت هستند و برخی از درمانگران به آن‌ها با شک و تردید نگاه می‌کنند. بااین‌حال، مطالعه‌ای گزارش می‌دهد که آن‌ها می‌توانند به اندازه گونیا قابل اعتماد باشند.

اگر دامنه حرکتی زانوی خود را در خانه اندازه‌گیری می‌کنید، بهتر است این کار را فقط یک یا دو بار در هفته انجام دهید. بهبود دامنه حرکتی شما زمان می‌برد. بنابراین، اگر دامنه حرکتی خود را بیش‌ازحد اندازه‌گیری کنید، بعید است پیشرفتی مشاهده کنید و احتمال اینکه دلسرد شوید افزایش می‌یابد.

جمع‌بندی

بهبودی پس از جراحی تعویض مفصل زانو نیازمند زمان و تلاش است. درحالی‌که گاهی‌اوقات این روند دردناک خواهد بود، تلاش برای بهبودی ارزش آن را دارد. همچنین وقتی می‌دانید چه انتظاری دارید، مدیریت درد آسان‌تر می‌شود. با کمک انتظارات واقع‌بینانه و گام‌های عملی می‌توانید پس از تعویض زانو به سمت دامنه حرکت کامل زانو حرکت کنید. دکتر علیرضا جواهری یکی از متخصصان باتجربه و حاذق درزمینه عمل جراحی تعویض مفصل زانو است. او با انجام موفقیت‌آمیز عمل جراحی به شما کمک می‌کند گامی بزرگ در جهت بهبودی و افزایش دامنه حرکتی زانو بردارید. بنابراین اگر قصد انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو دارید، با شماره 02129123462 تماس بگیرید و از خدمات مرکز فوق‌تخصصی ما بهره‌مند شوید.

منابع

curovate.com

powerrebound.com