ایمپلنت زانو چیست؟ آشنایی با انواع پروتز زانو

زانوی انسان در گذر عمر، و بر اثر آسیب‌ها یا فرسایش جسمی، دچار درد و مشکل حرکتی می‌شود. دردها گاهی با دارو و فیزیوتراپی تسکین می‌یابند. اما برای برطرف کردن مشکل و بهبود دامنه حرکتی بیمار، ایمپلنت زانو توصیه می‌شود. در این مقاله وب‌سایت دکتر امین جواهری، درباره ایمپلنت و انواع پروتز زانو توضیح مفصلی می‌دهیم تا بهترین ایمپلنت زانو را انتخاب کنید.

ایمپلنت زانو چیست و بهترین ایمپلنت کدام است؟

ایمپلنت (Implant) زانو یا همان پروتز (Prosthesis) زانو، وسیله‌ای مصنوعی است که جایگزین مفصل طبیعی زانو می‌شود تا درد بیمار کاهش یافته، و دامنه حرکتی‌اش بهتر شود.

افزایش سن، آسیب‌های جسمی، و فرسودگی مفصل‌ها، از رایج‌ترین دلایلی هستند که به استفاده از ایمپلنت زانو منجر می‌شوند.

پزشک متخصص با شناختی که از انواع پروتز زانو دارد، و بعد از بررسی مشکل بیمار، شرایط جسمی و سبک زندگی او، یکی از انواع ایمپلنت، چه از نظر جنس و مواد تشکیل‌دهنده، و چه از نظر نوع عمل جراحی را توصیه می‌کند.

عمل ایمپلنت زانو هم انواع مختلفی دارد. تفاوت اصلی همه آن‌ها در این است که آیا ایمپلنت جایگزین کل مفصل می‌شود، یا فقط بخشی از آن. هر دو نوع این‌ها مزایا و معایب خودشان را دارند.

انتخاب ایمپلنت زانو به وضعیت رباط‌ها، ماهیچه‌ها و استخوان‌های فرد بیمار بستگی دارد. سن، وزن و میزان فعالیت بدنی او هم نقش مهمی در انتخاب دارند.

کسانی هم که به فلزات خاصی حساسیت دارند، از ایمپلنت‌های روکش‌دار استفاده می‌کنند. پس بهتر است درباره انواع پروتز زانو و مزایا و معایب آن‌ها برای شخص خودتان، با پزشک متخصص مشورت کنید.

ایمپلنت زانو چه بخش‌هایی دارد؟

پروتز یا ایمپلنتی که برای زانو استفاده می‌شود، چند بخش مختلف دارد، که عبارت‌اند از:

• کلاهکی فلزی که در انتهای استخوان ران قرار می‌گیرد. این کلاه را کامپوننت فمورال (Femoral) یا همان بخش بالایی پا می‌نامند.
• بخشی که جایگزین سطح بالایی ساق پا می‌شود. این بخش یا پلت‌فرم به‌طور معمول از آلیاژی فلزی درست شده است. آن را کامپوننت تیبیال (Tibial) یا همان بخش پایینی پا می‌نامند. در قسمت زیرین این پلت‌فرم، میله کوتاهی وجود دارد که در استخوان ساق پا قرار می‌گیرد.
• اسپیسری پلاستیکی از جنس پلی‌اتیلن هم بین قسمت بالایی و قسمت پایینی ساق پا قرار می‌گیرد. این اسپیسر جایگزین فضای مفصل و منیسک شده، و به حرکت ایمپلنت کمک می‌کند. بعضی ایمپلنت‌ها از سطح تماس ثابت، و بعضی دیگر از سطح تماس متحرک استفاده می‌کنند که به راحتی حول محور خود چرخیده، با به جلو و عقب سر می‌خورد.

اگر پشت کاسه زانو هم بر اثر آرتروز، آسیب شدیدی دیده باشد، می‌توان کلاهکی پلاستیکی جایگزین آن کرد.

تفاوت بین ایمپلنت زانو به‌صورت جزئی و کامل چیست؟

انتخاب بین دو نوع عمل ایمپلنت، یعنی تعویض جزئی زانو (Partial Knee Replacement) یا تعویض کامل زانو (Total Knee Replacement)، به این بستگی دارد که کدام قسمت‌های آن تحت‌تأثیر آرتروز قرار گرفته‌اند.

در تعویض جزئی مفصل زانو یا آرتروپلاستی یک‌طرفه زانو (Unicompartmental Knee Arthroplasty)، فقط یک طرف انتهای پایینی استخوان ران، همراه قسمت مربوط به انتهای بالایی استخوان ساق تعویض می‌شود.

جراحی تعویض جزئی زانو فقط در صورتی امکان‌پذیر است که هم رباط‌های صلیبی و هم رباط‌های داخلی و جانبی هنوز دست‌نخورده باشند.

نکته قابل‌توجه اینکه انحراف‌های عمده، مانند زانوهای ضرب‌دری (Knock Knees) یا پاهای کمانی (Bow Legs) را نمی‌توان با این نوع عمل ایمپلنت زانو اصلاح کرد.

در تعویض کامل زانو یا آرتروپلاستی کامل زانو (Total Knee Arthroplasty)، هر دو انتهای پایینی استخوان ران و کل انتهای بالایی استخوان ساق پا تعویض می‌شوند.

 حتما بخوانید: جراحی تعویض مفصل زانو

انواع مختلف ایمپلنت زانو به‌طور کامل چه هستند؟

بنابر آمارها، حدود 90درصد کسانی که تصمیم به تعویض مفصل زانو دارند، تعویض کامل زانو انجام می‌دهند. در این نوع جراحی، می‌توان از انواع پروتز زانو استفاده کرد.

بهترین ایمپلنت زانو هم به عواملی مانند ثبات رباط‌ها، وضعیت استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و هرگونه مشکلی اعم از زانوهای ضرب‌دری یا پاهای کمانی بستگی دارد.

• در ایمپلنت‌های غیرمحدود (Non-Constrained Implant)، مانند نگهدارنده صلیبی، قسمت بالایی و پایینی ایمپلنت به یکدیگر متصل نیستند. برای اینکه این انواع پروتز زانو به‌درستی عمل کنند، رباط‌های داخلی و جانبی باید نسبتا پایدار باشند چون آن‌ها هم‌چنان حرکات زانو، مانند خم شدن، صاف کردن و چرخیدن را هماهنگ می‌کنند. در بیشتر انواع پروتز زانو رباط صلیبی قدامی قبل از عمل ایمپلنت برداشته می‌شود.
• اگر رباط صلیبی خلفی به‌اندازه کافی پایدار نباشد و نیاز به برداشتن آن باشد، از ایمپلنت‌های نیمه‌محدود (Semi-Constrained Implant) استفاده می‌شود. در این ایمپلنت‌ها، لولایی وجود دارد که این دو جزء را به‌هم وصل کرده، و در محل رباط‌های صلیبی، ثبات ایجاد می‌کند. این لولا، میزان خم‌وراست شدن ایمپلنت زانو را تعیین می‌کند.
• در ایمپلنت‌های محدود (Constrained Implant)، هر دو جزء بالا و پایین ساق، با مکانیسم لولایی به یکدیگر متصل شده و با استفاده از میله بلندی به استخوان هر دو طرف وصل می‌شوند. اگر هر دو رباط داخلی و خارجی به‌اندازه کافی پایدار نباشند، از ایمپلنت زانوی محدود استفاده می‌شود. وضعیت نامناسب استخوان و ناهماهنگی شدید هم از سایر علل استفاده از این ایمپلنت زانو هستند.

شما هم به فکر تعویض مفصل زانو هستید؟ توصیه می‌کنیم برای انتخاب بهترین ایمپلنت زانو با دکتر علیرضا امین جواهری، جراح و متخصص ارتوپدی، فوق‌تخصص جراحی زانو و لگن از سوئیس مشورت کنید.

انواع ایمپلنت زانو از نظر مواد تشکیل‌دهنده چه هستند؟

انواع پروتز زانو با جنس و مواد تشکیل‌دهنده مختلفی وجود دارند. این پروتزها بر اساس موادی که هنگام خم کردن زانو به یکدیگر ساییده می‌شوند، به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

1. ایمپلنت فلز روی پلاستیک، از انواع پروتز زانو

پروتز فلز روی پلاستیک، رایج‌ترین نوع ایمپلنت زانوست. این پروتز کامپوننت فلزی فمورالی دارد که روی اسپیسر پلاستیکی پلی‌اتیلنی متصل به کامپوننت تیبیا (Tibia) یا درشت‌نی سوار می‌شود.

فلز روی پلاستیک کم‌هزینه‌ترین نوع ایمپلنت است. کبالت کروم، تیتانیوم، زیرکونیوم و نیکل، رایج‌ترین فلزاتی هستند که در این نوع ایمپلنت زانو استفاده می‌شوند.

اما یکی از مشکلاتی که ممکن است برای این ایمپلنت اتفاق بیفتد، واکنش ایمنی است. این واکنش ایمنی به‌خاطر ذرات ریزی است که از اسپیسر جدا می‌شوند. همین ایراد کوچک گاهی اوقات باعث شکستگی استخوان شده، و به شل شدن و شکستی ایمپلنت زانو منجر شود.

البته پیشرفت در تولید این نوع پروتز زانو در سال‌های اخیر، میزان سایش قسمت پلاستیکی را تا حد زیادی کاهش داده است.

2. ایمپلنت سرامیک روی پلاستیک، از انواع پروتز زانو

در ایمپلنت سرامیک روی پلاستیک، از کامپوننت سرامیکی فمورال به‌جای فلز استفاده می‌شود. این پروتز هم روی اسپیسر پلاستیکی سوار می‌شود.

به‌طور معمول کسانی سراغ این نوع پروتز می‌روند که به نیکل مورداستفاده در ایمپلنت‌های فلزی حساس هستند. البته ذرات پلاستیکی این ایمپلنت هم ممکن است به واکنش ایمنی منجر شوند.

3. ایمپلنت سرامیک روی سرامیک، از انواع پروتز زانو

در پروتز سرامیک روی سرامیک، اجزای استخوان ران و درشت‌نی از سرامیک ساخته شده‌اند. قطعات سرامیکی کمترین احتمال واکنش با بدن را دارند.

البته پروتزهای مفصلی سرامیکی ممکن است هنگام راه رفتن، صدای جیرجیر ایجاد کنند. در موارد نادری هم که تحت فشار شدید قرار می‌گیرند، به قطعات ریزی تبدیل می‌شوند که فقط با جراحی برداشته می‌شوند.

4. ایمپلنت فلز روی فلز، از انواع پروتز زانو

در ایمپلنت از جنس فلز روی فلز، اجزای استخوان ران و درشت‌نی، هر دو از فلز ساخته می‌شوند.

استفاده این انواع پروتز زانو طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. چون نگرانی‌هایی درباره نشتی فلز در جریان خون وجود دارد که از تجزیه شیمیایی ایمپلنت ایجاد می‌شود.

این نوع ایمپلنت به‌طور معمول فقط به مردان جوان و فعال توصیه می‌شود، چون عمر بیشتری نسبت به سایر مواد دارد. زنان در سنین باروری نباید این ایمپلنت را دریافت کنند، چون ممکن است اثرات ناخوشایندی روی جنین داشته باشد.

 مطالعه بیشتر: دوره نقاهت تعویض مفصل زانو

جمع‌بندی

انواع پروتز زانو بر اساس موادی که هنگام خم کردن زانو به یکدیگر ساییده می‌شوند، به چهار دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: فلز روی پلاستیک، سرامیک روی پلاستیک، سرامیک روی سرامیک، فلز روی فلز. در این مقاله، مزایا و معایب هرکدام را توضیح دادیم.

پزشک متخصص با شناختی که از انواع پروتز زانو دارد، بعد از معاینه و آزمایش‌های اولیه، و بررسی شرایط جسمی و سبک زندگی بیمار، بهترین ایمپلنت زانو از نظر جنس و مواد تشکیل‌دهنده، و همین‌طور مناسب‌ترین نوع عمل تعویض مفصل زانو را توصیه می‌کند.

منابع:

ncbi.nlm.nih.gov

health.harvard.edu