زانو انواع عمل تعویض مفصل زانو چه هستند؟ راهنمای کامل و تخصصی تعویض مفصل زانو
اگر درد و مشکلات زانو با داروها و درمان‌های خانگی برطرف نشوند، نوبت به عمل تعویض مفصل زانو می‌رسد. به‌طور کلی دو نوع جراحی تعویضی داریم که تعویض کامل و تعویض جزئی زانو هستند. هرکدام مزایا و معایب خودشان را دارند. در این مقاله وب‌سایت دکتر علیرضا امین جواهری، راهنمای کامل و تخصصی برای انتخاب بهترین نوع عمل تعویض مفصل زانو را ارائه می‌کنیم.
تعویض مفصل زانو به‌طور کامل چیست؟
عمل جراحی تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Replacement) روش سنتی ترمیم زانوی آسیب‌دیده است.
جالب است بدانید اولین عمل جراحی تعویض مفصل در سال 1968 میلادی انجام شد، و از همان زمان تاکنون، این روش به‌طور چشم‌گیری بهبود یافته است.
پیشرفت فناوری پزشکی به کاشت‌های دقیق و بسیار کاربردی زانوی مصنوعی منجر شده، طوری که شکل حرکت طبیعی زانوی انسان را تا حدود زیادی عملی می‌کند.
عمل تعویض کامل مفصل زانو یا TKR در حال حاضر از مؤثرترین و ایمن‌ترین جراحی‌های استاندارد ارتوپدی است که در همه کشورهای دنیا انجام می‌شود.
دکتر علیرضا امین جواهری، جراح و متخصص ارتوپدی و فوق‌تخصص جراحی زانو و لگن از سوئیس، سال‌هاست این عمل جراحی را انجام می‌دهند. برای وقت معاینه و مشاوره، می‌توانید با شماره‌های تلفن مطب ایشان تماس بگیرید.
در این روش جراحی، جراح ارتوپد سطح استخوان‌های بیمار را که به‌خاطر آرتروز یا دلایل دیگر آسیب دیده، برمی‌دارد. سپس ایمپلنت مصنوعی را جایگزین زانو می‌کند. این زانوی مصنوعی دقیقا متناسب آناتومی بدن بیمار خواهد بود.
عمل تعویض مفصل زانو به‌طور کامل، برای کسانی بهتر است که سبک زندگی فعالی دارند. البته بعضی افراد مسن که سبک زندگی نسبتا کم‌تحرکی دارند هم این روش را انتخاب می‌کنند.
تعویض مفصل زانو به‌طور کامل چه مراحلی دارد؟
عمل تعویض مفصل زانو جراحی چهارمرحله‌ای است. در مرحله اول، با برداشتن سطوح غضروف آسیب‌دیده در انتهای استخوان ران و ساق پا، و همین‌طور بخش کوچکی از استخوان زیرین، استخوان آماده می‌شود.
در مرحله دوم، جراح ایمپلنت‌های فلزی را در جای درست قرار می‌دهد. نکته قابل‌توجه اینکه نوعی ایمپلنت وجود دارد که سطح ناهمواری دارد.
چرا سطح این ایمپلنت ناهموار است؟ چون با جاگذاری آن، استخوان زانو ترغیب می‌شود به شکل ایمپلنت موردنظر رشد کنند. در نتیجه ایمپلنت‌ها به‌صورت ارگانیک محکم می‌شوند.
در مرحله سوم دکمه‌ای پلاستیکی زیر کاسه زانو یا همان کشکک قرار داده می‌شود. شاید برای انجام این مرحله، سطح زیرین کاسه زانو برای چسباندن بهتر آن به دکمه باز شود.
در مرحله چهارم و آخر، جراح ارتوپد اسپیسر پلاستیکی پزشکی را بین اجزای فلزی تیبیا و استخوان ران قرار می‌دهد تا سطح صافی ایجاد شود که به‌راحتی بلغزد و حرکت طبیعی زانو را تقلید کند.
آکادمی جراحان ارتوپدی ایالات متحده (The American Academy of Orthopaedic Surgeons) گزارش داده درد زانوی حدود 90درصد از کسانی که تحت عمل TKR قرار می‌گیرند، کاهش چشم‌گیری یافته، و حرکت آن تا حد زیادی بهبود می‌یابد.
بیشتر این افراد می‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را مثل قبل داشته باشند. اما بازهم باید انتظاراتی معقول و منطقی داشت. ضمن آنکه بهتر است از فعالیت‌های شدیدی مانند دویدن و اسکی که تأثیر زیادی بر زانو می‌گذارند، پرهیز کنند.
استفاده متناسب از زانوی مصنوعی، احتمال ماندگاری ایمپلنت را تا سال‌های سال افزایش می‌دهد. حدود 85 تا 90درصد ایمپلنت‌های زانو، بین 15 تا 20 سال بعد از عمل، به‌خوبی کار می‌کنند.
البته تعویض مفصل زانو ریسک‌هایی هم دارد. برای نمونه:
- عفونت ممکن است باعث جراحی دیگری شود؛
- لخته شدن خون می‌تواند به سکته یا مرگ منجر شود؛
- و چه‌بسا بی‌ثباتی و درد زانو ادامه پیدا کنند.
تعویض مفصل زانو مستلزم برنامه توان‌بخشی طولانی‌مدت و پیگیری برنامه مناسبی برای تطبیق دوره بهبودی در خانه است. ضمن آنکه بعد از عمل تعویض مفصل زانو حتما باید از عصا یا واکر استفاده شود.
علاوه بر این‌ها، شل شدن یا پذیرفته نشدن ایمپلنت هم باید مدنظر قرار داد. به‌ویژه اگر هنگام جراحی یا پس از آن، انحرافی بین ایمپلنت و استخوان رخ داده باشد.
البته چنین اتفاقاتی برای ایمپلنت غیرمعمول هستند، و به‌ندرت رخ می‌دهند، اما اگر اتفاق بیفتند، باید عمل جراحی دیگری انجام شود.
در عمل دوم، جراح ارتوپد ایمپلنت قبلی را برداشته، استخوان را بار دیگر آماده کرده، و ایمپلنت جدیدی را نصب می‌کند.
چند نوع عمل تعویض مفصل زانو به‌طور کامل وجود دارد؟
تعویض مفصل زانو به‌طور کامل (TKR) دو نوع دارد. مسلما پزشک متخصص با بررسی دقیق شرایط زانوی بیمار، بهترین نوع جراحی را توصیه می‌کند. این دو نوع عبارت‌اند از:
برداشتن رباط صلیبی خلفی: رباط صلیبی خلفی، رباط بزرگی در پشت زانوست که هنگام خم شدن، از زانو پشتیبانی می‌کند. اگر این رباط نتواند از زانوی مصنوعی هم به‌درستی پشتیبانی کند، جراح آن را برمی‌دارد. در عوض از اجزای مخصوص ایمپلنت برای تثبیت زانو و ایجاد قابلیت خم شدن استفاده می‌کند.
حفظ رباط متقاطع خلفی: اگر رباط مذکور بتواند از زانوی مصنوعی پشتیبانی کند، جراح آن را در جای خود می‌گذارد. مفصل مصنوعی مورداستفاده در این عمل جراحی، نگهدارنده صلیبی است و شیاری دارد که رباط را در آن جای داده و محافظت می‌کند. حفظ رباط صلیبی باعث قابلیت خم شدن طبیعی خواهد شد.
تعویض مفصل زانو به‌طور جزئی چیست؟
عمل جراحی تعویض جزئی مفصل زانو (Partial Knee Replacement) روش دیگری برای ترمیم زانوی آسیب‌دیده است، که برای درصد کمتری از بیماران توصیه می‌شود.
در این عمل تعویض مفصل زانو (PKR)، فقط بخشی از زانو تعویض می‌شود تا استخوان اصلی سالم و بافت نرم تا حد ممکن حفظ شوند.
کسانی به‌طور معمول کاندید این نوع جراحی می‌شوند که فقط در قسمتی از زانویشان آرتروز دارند. بنابراین جراحی فقط روی یکی از این بخش‌های آناتومیکی زانو انجام می‌شود که بیشترین درد را دارد:
- قسمت داخلی واقع در داخل زانو،
- قسمت جانبی در خارج زانو،
- یا قسمت فمورال پاتلا که روی زانو، بین استخوان ران و کشکک قرار گرفته است.
در تعویض جزئی مفصل زانو، جراح بخش آرتروزی زانو، از جمله استخوان و غضروف را برداشته، و به‌جای آن‌ها، اجزای فلزی و پلاستیکی می‌گذارد.
جراحی PKR چند مزیت دارد، که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- مدت کوتاه‌تر بستری در بیمارستان،
- دوره نقاهت و توان‌بخشی سریع‌تر،
- درد کمتر بعد از جراحی،
- تروما و از دست دادن خون کمتر.
کسانی که عمل تعویض مفصل زانو به‌طور جزئی داشته‌اند، در مقایسه با نوع کامل آن، اغلب گزارش می‌دهند که زانویشان بهتر خم شده و حس طبیعی‌تری دارند.
اما اطمینان کمتری از کاهش درد زمینه‌ای در عمل تعویض مفصل زانو به‌طور جزئی وجود دارد. استخوانی که حفظ شده، هنوز مستعد ابتلا به آرتریت است، پس احتمال بیشتری برای نیاز به عمل کامل تعویض مفصل زانو در آینده وجود دارد.
جراحان ارتوپد به‌طور معمول نوع جزئی را برای بیماران زیر 65 سال توصیه می‌کنند که استخوان‌های سالم زیادی دارند. این روش روی یکی از سه قسمت زانو انجام می‌شود. اما اگر دو یا چند قسمت زانو آسیب دیده باشند، گزینه مناسبی نیست.
عمل تعویض جزئی مفصل زانو کمتر تهاجمی است و بافت کمتری را شامل می‌شود. بنابراین کسانی که به این روش جراحی می‌شوند، زودتر از بستر بیماری بلند خواهند شد.
در بسیاری از موارد، فردی که عمل نوع جزئی داشته، حدود چهار تا شش هفته بعد از عمل، می‌تواند بدون عصا یا واکر حرکت کند، که به‌طور تقریبی، نیمی از زمان موردنیاز برای عمل نوع کامل است.
انواع رویکردها در تعویض مفصل زانو چه هستند؟
نکته دیگر، رویکرد جراح ارتوپد در جراحی است که باید مناسب شرایط بیمار باشد. برای نمونه، بیهوشی عمومی یا بیهوشی موضعی بر اساس شرایط بیمار و وضعیت زانو انتخاب می‌شود.
بیمار و پزشک درباره این روش‌ها و رویکردها، و سایر الزامات پزشکی، قبل از انجام جراحی تعویض مفصل زانو گفت‌وگو می‌کنند.
برای اطمینان از اینکه همه‌چیز به بهترین شکل ممکن پیش خواهد رفت، جراح ارتوپد قبل از عمل، آناتومی زانوی بیمار را ترسیم می‌کند تا بتواند برای رویکرد جراحی مناسب، برنامه‌ریزی کند.
همه این‌ها قسمت‌های مهمی از فرایند هستند. در ادامه این مقاله وب‌سایت دکتر امین جواهری، توضیح بیشتری دراین‌باره می‌دهیم.
جراحی سنتی تعویض مفصل زانو
در روش سنتی، جراح برشی حدود 20 تا 30سانتی‌متری ایجاد کرده، و زانو را با روش استاندارد، جراحی می‌کند. این برش در جلوی زانو و به‌سمت وسط، یا در جلو و کنار زانو ایجاد می‌شود.
در روش جراحی سنتی، تاندون چهارسر ران بریده می‌شود تا کاسه زانو بچرخد، و مفصل آرتروزی نمایان شود. این رویکرد به سه تا پنج روز بستری در بیمارستان و حدود 12 هفته زمان برای بهبودی نیاز دارد.
جراحی کم‌تهاجمی تعویض مفصل زانو
جراح ارتوپد ممکن است جراحی کم‌تهاجمی (Minimally Invasive Surgery) را پیشنهاد کند که ضربه به بافت را کم کرده، درد را کاهش داده، و از دست دادن خون کمتری به‌دنبال دارد، و در نهایت بهبودی بیمار را تسریع می‌کند.
در روش کم‌تهاجمی، فقط حدود 8 تا 10 سانتی‌متر برش داده می‌شود. تفاوت اصلی این روش با جراحی استاندارد، این است که کاسه زانو به‌جای برگشتن، به طرفین فشار داده می‌شود. این رویکرد به بریدگی کمتر تاندون چهارسر ران و آسیب کمتر به عضله چهارسر ران منجر می‌شود.
از آنجایی که جراح عضله کمتری را برش می‌دهد، بهبودی بیمار هم سریع‌تر حاصل می‌شود. به احتمال زیاد بعد از بهبودی، دامنه حرکتی بهتری هم خواهد داشت.
البته در این روش هم از همان ایمپلنت‌های روش سنتی استفاده می‌شود، اما تکنیک‌های این جراحی تغییراتی نسبت به جراحی سنتی دارند.
سازندگان تجهیزات جراحی و پزشکی، ابزارهایی تخصصی را ارائه می‌دهند که به قرارگیری دقیق ایمپلنت کمک می‌کند، و در عین حال، برش کمتری هم لازم دارد.
پس تنها تفاوت بین جراحی سنتی و جراحی کم‌تهاجمی تعویض مفصل زانو در تکنیک جراحی است، و نتایج بالینی هردویشان یکسان خواهند بود.
جراحی کم‌تهاجمی، دو روش معمول دارد که عبارت‌اند از:
رویکرد حفظ عضله چهارسر ران
بعد از ایجاد برشی کوچک، جراح ارتوپد کاسه زانو را به پهلو برده، و بدون بریدن تاندون چهارسر ران، استخوان آرتروزی را برش می‌دهد.
این رویکرد حفظ عضله چهارسر ران در عمل تعویض مفصل زانو نسبت به جراحی سنتی، کمتر تهاجمی است. در واقع عضله چهارسر ران را تا حد ممکن از آسیب حفظ می‌کند.
رویکرد جانبی
این رویکرد به‌ندرت استفاده شده، و برای کسانی مناسب‌تر است که زانوهایشان به‌سمت بیرون خم می‌شوند. جراح ارتوپد به‌صورت جانبی یا از کنار زانو وارد مفصل موردنظر می‌شود.
این روش جانبی هم نسبت به جراحی سنتی کمتر تهاجمی است، چون بسیاری از عضلات چهارسر ران را در امان گذاشته، و بازگشت سریع‌تر به وضعیت اولیه را برای بیمار آسان‌تر می‌کند.
نکته قابل‌توجه اینکه عمل تعویض مفصل زانو کم‌تهاجمی، مدت بستری در بیمارستان را به سه تا چهار روز کاهش داده، و دوره نقاهت را به چهار تا شش هفته می‌رساند.
به‌طور کلی، کسانی که عمل جزئی می‌شوند، درد کمتری دارند، و فعالیت‌های روزمره‌شان را سریع‌تر از کسانی از سر می‌گیرند که به روش کامل عمل شده‌اند. اما با گذشت یک سال، تفاوت چندانی بین این دو گروه وجود نخواهد داشت.
از طرف دیگر، رویکردهای کم‌تهاجمی برای همه مناسب نیستند. جراح ارتوپد شرایط هر بیماری را به‌دقت بررسی کرده، و بهترین روش را بر اساس نتایج بررسی‌اش توصیه می‌کند.
ضمن آنکه انجام جراحی کم‌تهاجمی دشوارتر است و به تکنیک، ابزار و آموزش‌های ویژه‌ای نیاز دارد. در نهایت اینکه روش جراحی تعویض مفصل زانو حدود یک ساعت بیشتر از روش سنتی طول می‌کشد.
جراحی تعویض مفصل زانو به کمک کامپیوتر
بسیاری از جراحان ارتوپد در سرتاسر دنیا، به روش‌های مدرن برای هر دو عمل جزئی یا کامل تعویض مفصل زانو روی آورده‌اند، که از آن‌ها می‌توان به جراحی به‌کمک کامپیوتر (Computer-Assisted Surgery) اشاره کرد.
در این روش، جراح ارتوپد ابتدا داده‌های تشریحی بیمار را وارد نرم‌افزاری کامپیوتری کرده، و مدل سه‌بعدی از زانوی او درست می‌کند.
این نرم‌افزار تصویر دقیقی از زانو را در اختیار جراح قرار داده، و به او کمک می‌کند تا اجزای زانو را با دقت بیشتری در استخوان تراز کند. همین امر احتمال کارکرد مؤثر ایمپلنت را افزایش می‌دهد.
رویکرد مبتنی بر کامپیوتر به جراح این فرصت را می‌دهد تا برش کوچک‌تری بزند. ضمن آنکه دوره نقاهت هم کاهش پیدا می‌کند. تناسب دقیق ایمپلنت در این روش، سایش را کاهش داده و طول عمر مفصل جدید را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
در این مقاله درباره انواع روش‌ها و رویکردهای عمل تعویض مفصل زانو توضیح کاملی دادیم. مسلما این روش‌ها تفاوت‌های زیادی دارند، اما با گذشت حدود یک سال، تفاوت چندانی بین دو گروه بیماران وجود نخواهد داشت.
برای انتخاب بهترین روش تعویض مفصل زانو، باید وضعیت زانوی بیمار و سایر شرایط پزشکی او بررسی شوند. پس مطمئن‌ترین کار این است که با شماره تلفن 02129123462 تماس بگیرید، و از دکتر علیرضا امین جواهری، جراح ارتوپد و فوق‌تخصص زانو و لگن از دانشگاه زوريخ سوئيس، وقت معاینه و مشاوره تخصصی بگیرید.
منابع:
