پای ضربدری
تشریح آناتومی مفصل زانو
باید بدانیم که یک دسته مفصل در بدن ما انسانها وجود دارد که فشار ناشی از وزن بدن روی این مفاصل است و مفصل زانو از مهم ترین این مفاصل و همین طور بزرگترین آنها به شمار می رود. مفصل زانو از چهار استخوان تشکیل شده است.
قسمت بالایی آن شامل انتهای پایینی استخوان ران است. همچنین لازم به توضیح است که بخش پایینی مفصل زانو از دو استخوان به نام های استخوان های درشت نی یا تیبیا و استخوان نازک نی یا فیبولا ساخته شده است.
استخوان درشت نی به خط محوری بدن ( خطی که بینی را به ناف وصل کرده و تا بین دو کف پا ، پایین می آید ) نزدیکتر است و عظیم ترین بخش وزن بدن که از استخوان ران به سمت پایین می آید از استخوان درشت نی عبور می کند. استخوان نازک نی هم در خارج استخوان درشت نی قراردارد.
استخوان چهارم تحت عنوان کشکک یا پاتلا شناخته می شود که محل قرار گیری آن در جلوی مفصل زانو می باشد و تنها با سطح جلویی بخش پایینی استخوان ران تماس دارد. اطراف این استخوان ها بافت های مهمی نظیر لیگمان ها، منیسک ها، عروق و اعصاب و پوست قرار دارند.
آناتومی مفصل زانو
پای ضربدری یا ژنو والگوم چیست؟
زانو مهمترین و پیچیده ترین مفصل بدن است و هر گونه انحراف زانو باعث فشار زیادی به مفصل زانو می شود و باعث بروز درد می گردد.
این نوع انحرافات غالبا در کودکی قابل شناسایی هستند و روش های درمانی موثری نیز برای این عارضه وجود دارد. یکی از بیماری هایی که راه رفتن انسان را دچار اختلال می کند و موجب بروز پا درد درانسان می شود بیماری زانوی ضربدری است.
نامیزان بودن استخوان های زانو به صورتی که زانوها به داخل متمایل باشند تحت عنوان پای ضربدری شناخته می شود.در افرادی که دچار این ناهنجاری هستند فاصله عرضی پاها در حین راه رفتن و ایستادن افزایش پیدا می کند و باعث می شود شخص به صورت تدریجی بر لبه داخلی پا فشار بیشتری وارد آورد و علاوه بر آن قوس کف پا نیز از بین می رود.
اگر کفش افراد مبتلا به پای ضربدری را مورد ارزیابی قرار دهیم متوجه می شویم که ساییدگی داخلی کفه کفش بیشتر از سایر قسمت های آن است و همچنین این عارضه موجب می شود تا فرد تمایل بیشتری به نشستن قورباغه ای یا همان دبلیو شکل داشته باشد.
افرادی که به این عارضه دچار هستند زمانی که صاف بایستند قوزک پای آنها با فاصله 3 اینچی یا حتی بیشتر کنار هم قرار می گیرند و علت آن این است که زانوهای این افراد بیش از حد به طرف داخل متمایل شده است و یک انحنای غیر طبیعی از زانو به پایین به وجود آورده است.
زانوی برون گرد یک وضعیت غیر نرمال برای پاها است که به موجب آن بیمار قادر نیست به صورت همزمان زانو و مچ پای خود را کنار یکدیگر قرار دهد.این اختلال اغلب در کودکان سه ساله دیده می شود و معمولا تا سن 7 - 8 سالگی برطرف می شود و اگر پس از این سن مشکل پای ضربدری کودک رفع نشد باید به پزشک مراجعه کرد تا درمان صورت گیرد.
اختلال در خردسالان و کودکان بسیار رایج است و در اغلب موارد به تدریج و با رشد آنها رفع می شود.همچنین در بزرگسالان نیز ممکن است به دلایلی این عارضه شکل بگیرد :
- صدمه یا وجود عفونت در زانو و پا
- کمبود شدید ویتامین دی و کلسیم در بزرگسالان
- اضافه وزن و چاقی
- بیماری آرتروز زانو
- درجات پای ضربدری
- خفیف
- متوسط
- شدید
پای ضربدری در کودکان
انواع مختلف پای ضربدری
پای ضربدری شامل دو نوع است:
1-پای ضربدری فیزیولوژیک:
این نوع پای ضربدری بسیار شایع است و در اغلب کودکان به عنوان قسمتی از فرآیند رشد آنها به حساب می آید و پس از اینکه کودک 7 – 8 ساله شد به خودی خود رفع می شود.
2-پای ضربدری پاتولوژیک :
این نوع پای ضربدری به دلیل وجود بیماری هایی مانند راشیتیسم و شکستگی های قبلی استخوان زانو می باشد.
عوامل ایجاد پای ضربدری
پای ضربدری عارضه ای است که معمولا در حین رشد کودک رخ می دهد و علت آن هم این است که وزن کودک به طور طبیعی به قسمت خارجی مفصل زانو تحمیل می شود و بعد از چند سال بهبود می یابد.
این بیماری ممکن است هر فردی را درگیرکند و تا حدی هم می تواند زمینه ارثی داشته باشد. همچنین طرز نشستن کودکان عامل بسیار مهمی در بروز این عارضه می باشد.
به نشستن فرزند خود دقت کنید.اغلب کودکانی که عادت به نشستن قورباغه ای ( به صورت دبلیو ) دارند بیشتر در معرض ابتلا به انواع مختلف انحرافات اندام تحتانی قرار دارند و نحوه راه رفتن و شکل گیری لگن این کودکان در معرض خطر قرار دارد.
دلیل اصلی بروز این مشکل در کودکان عبارتست از :
- وجود بیماری های مختلف
- وراثت و سابقه خانوادگی
- صدمات وارده به زانو خصوصا صفحه رشد
- قنداق کردن نوزادان
- راه رفتن زود هنگام کودکان
- طرز نشستن کودکان به صورت قورباغه ای
علل اصلی بروز عارضه پای ضربدری در بزرگسالان عبارتند از :
- ایجاد عفونت در مفاصل
- شکستگی استخوان ساق پا و عدم درمان صحیح آن
- بیماری آرتروز یا روماتیسم مفاصل
- آرتریت روماتویید
- چاقی و اضافه وزن
- پارگی رباط های داخلی زانو و کوتاهی رباط های خارجی
- صاف بودن کف پا
- کاهش زاویه سر و گردن استخوان ران با تنه آن
- افزایش رشد کندیل ( برجستگی انتهایی بعضی از استخوان های بلند بدن ) خارجی نسبت به کندیل داخلی
- کوتاه بودن عضلات دو سر رانی که باعث آبداکشن ساق پا می شود.( آبداکشن به معنای دور شدن یک اندام از محور میانی بدن است )
- ضعیف بودن عضلات نیمه غشایی و نیمه وتری
- عوارض زانوی ضربدری
- ظاهر نا خوشایند پاها
- کوتاهی قد فرد
- تغییر در راه رفتن یا حتی ایستادن فرد
- آرتروز زود هنگام زانو
- افزایش حساسیت و آسیب پذیری مفصل زانو
- کاهش رشد استخوانی
- زانو درد در بخش داخلی زانو به دلیل کشیدگی بافت نرم استخوان در بخش خارجی زانو به دلیل نزدیکی استخوان درشت نی به ران و در نتیجه فشرده شدن این دو استخوان روی همدیگر و همچنین تورم شدید زانوها
- بروز ناهنجاری وتغییر شکل در پا و مچ پا ( صاف بودن کف پا و چرخش پاشنه به سمت خارج )
مقایسه پای سالم با پای ضربدری
علائم پای ضربدری چیست؟
پای ضربدری یا ایکس اگر بعد از دوران کودکی و دربزرگسالی همچنان وجود داشته باشد علاوه بر خم بودن زانوها علائم دیگری نیز در پی دارد :
- سفت شدن مفاصل
- درد زانو و قسمت پشتی ساق پا
- لنگیدن فرد در حین راه رفتن
- تجمع مایع در زانو که منجر به التهاب زانو می شود
- کوتاهی تاندون آشیل
- کاهش ارتفاع اندام های تحتانی فرد و کوتاهی قد
- خستگی زود هنگام درحین راه رفتن و دویدن
- آرتروز زانو زودرس
- ساییده شدن زانوها به یکدیگر و چرخش پاها به خارج موقع راه رفتن
- سائیدگی بیش از حد کناره داخلی کفش
- همچنین ممکن است در اثر فشاری که به رباط ها و ماهیچه های بدن وارد می شود باعث بروز درد در مفصل ران ، مچ پا یا پاها شود. به علاوه حتی اگر یک زانو هم در وضعیت نامناسبی قرار داشته باشد بدن در حالت ایستاده در شرایط نامتعادلی خواهد بود.
در صورت مشاهده علائم زیر ضروری است که به پزشک متخصص مراجعه کنید :
- فاصله ایجاد شده میان مچ های پا بیش از 10 سانتی متر باشد.
- وقتی کودک صاف ایستاده است بین ساق پاهای او فاصله زیادی وجود دارد.
- زانو بیش از حد طبیعی به خارج یا داخل متمایل است.
- کودک به علت زاویه دار بودن زانوهایش دچار زانو درد است.
- کودک به سختی راه می رود و هنگام ایستادن نیز مشکل دارد.
تشخیص پای ضربدری
از فرد بخواهید که به صورت طاقباز بخوابد و پاهای او را کنار یکدیگر قرار دهید به صورتی که کندیل های داخلی ران مماس با یکدیگر قرار گیرند و زانو نیز صاف باشد.پس از آن به وسیله خط کش یا کولیس میزان فاصله میان دو قوزک داخلی را اندازه بگیرید.
اگر فاصله بین دو قوزک داخلی پا تا مقدار 5/1 سانتی متر باشد کاملا طبیعی است و ناهنجاری به حساب نمی آید.ولی اگر این میزان 5/2 سانتی متر باشد نانجاری و تغییر شکل پا از نوع درجه یک می باشد.
اگر فاصله دو قوزک داخلی 5/2 تا 5 سانتی متر باشد تغییر شکل پا از نوع درجه دو می باشد.
اگر فاصله دو قوزک داخلی 5 تا 5/7 سانتی متر باشد تغییر درجه سه به حساب می آید.
اگر فاصله دو قوزک بیشتر از 5/7 سانتی متر باشد فرد تغییر شکل از نوع چهارم را خواهد داشت.
هر کودک یا بزرگسالی که به این عارضه مبتلا می شوند باید توسط پزشک معاینه شود تا دلیل اصلی آن تشخیص داده شده و بررسی شود و در صورت وجود بیماری های استخوانی یا آرتروز اقدام به درمان آن کرد.
در ابتدا پزشک سوالاتی در رابطه با سوابق پزشکی خانواده و اینکه درد در کدام ناحیه بیشتر است از بیمار می پرسد و در حین معاینات فیزیکی به طرز ایستادن و راه رفتن بیمار توجه می کند و موارد زیر را بررسی می کند :
- عدم برابری طول پاها
- مقدار زاویه ای که زانوها کنار هم تشکیل می دهند
- عدم برابری اثر پاها در کف کفش
- ارزیابی زمینه وراثت
- عکسبرداری از پاها با اشعه ایکس
- سنجش تراکم استخوان
در رابطه با کودکان پزشک علاوه بر فاصله بین دو مچ موارد زیر را نیز مورد بررسی قرار می دهد :
- قد کودک
- تقارن زانوهای کودک
- هم محوری پاها و مفصل های ران و پایین پا و کف پا
در برخی موارد نیز پزشک دستور انجام ام آر آی را به بیمار می دهد تا ساختار استخوانی بیمار را ارزیابی کرده و علل بروز عارضه پای ضربدری را مورد ارزیابی قرار دهد.
درمان پای ضربدری با بریس های مخصوص
درمان پای ضربدری
روش های درمان پای ضربدری به دلایل و شدت آن بستگی دارد ومعمولا شامل موارد زیر است :
کم کردن وزن
چنانچه اگر علت بروز این عارضه در فرد اضافه وزن او باشد باید کنترل شود.افزایش وزن و چاقی فشار بسیاری روی زانوها وارد می آورد و باعث بدتر شدن پای ضربدری می شود.در صورتی که به اضافه وزن مبتلا هستید پزشک یک برنامه کاهش وزن برای شما تنظیم خواهد کرد.
مصرف دارو و ویتامین
از دیگر دلایل ایجاد زانوی ضربدری کمبود ویتامین دی بدن می باشد و برای رفع آن باید با تجویز پزشک دارو مصرف شود.وقتی که استخوان های بدن قوی هستند و تمام مواد مغذی و ویتامین های مورد نیاز خود را دریافت می کنند، احتمال بروز این عارضه کمتر می شود و در صورت وجود این مشکل ممکن است باعث درمان آن نیز بشود.
داروهایی که به استحکام و تامین مواد معدنی استخوان ها کمک می کنند می تواندد علاوه بر افزایش تراکم استخوان در درمان زانوی ضربدری نیز تاثیر گذار باشند.همچنین اگر علل ایجاد این عارضه در کودک نرمی استخوان می باشد سعی شود از ایستادن ، نشستن و راه رفتن طولانی مدت کودک جلوگیری شود.
- اگر کودک عادت به نشستن قورباغه ای دارد او را منع کرده و به او بیاموزید که چهار زانو بنشیند و همچنین با اجسام سنگین به کناره های داخلی پای خود ضربه نزند.
- اگر دلیل ایجاد این عارضه پارگی رباط های جانبی داخلی زانو باشد تمرینات ورزشی جهت تقویت عضلات چهار سر ران در اصلاح این ناهنجاری می تواند موثر باشد.ورزش هایی مانند دوچرخه سواری و وزنه برداری
ورزش
انجام تمرینات ورزشی تحت عنوان حرکات اصلاحی در جهت اصلاح پای پرانتزی و بدون دخالت عوامل درمانی و تهاجمی و تنها از طریق تقویت عضلات نیم غشایی و نیم وتری و حرکات کششس عضلات دو سر رانیاکثر افرادی که دچار پای ضربدری هستند به وسیله ورزش می توانند به بهبود وضعیت خود کمک کنند.
پزشک یا فیزیوتراپیست پس از بررسی شیوه راه رفتن بیمار می توانند تمریناتی را در جهت تقویت پا ، باسن و ران به او ارائه دهند.این تمرینات معمولا بسیار ساده هستند.تمریناتی نظیر بالا آوردن ساق پا در حالت نشسته یا دراز کشیده که می توانند روند بهبودی بیماری را سرعت ببخشند و از بدتر شدن آن جلوگیری کنند.
استفاده از بریس ( زانو بند طبی ) یا ارتز کفش ( کفی طبی )
اگر دلیل بروز پای ضربدری در فرد صاف بودن کف پای او باشد علاوه بر آموزش تمرینات اصلاحی مرتبط با کف پای صاف می توان از کفی طبی نیز استفاده کرد. طبق نظر اغلب پزشکان نارسایی سر استخوان ران را می توان با قرار دادن سر این استخوان در یک پوشش محافظ حفره ای به حداقل رساند و از پیشرفت آن جلوگیری بعمل آورد.
این روش درمانی در مراحل ابتدایی بیماری بیشترین تاثیر را دارد توسط ابزارهای خاصی مانند بریس این کار امکان پذیر است.به طوری که بریس به عنوان محافظ روی استخوان قرار گرفته و حرکت آن را محدود می کند.بهتر است استفاده از بریس به مدت دو سال ادامه داشته باشد.
اگر چنانچه پس از سن 7 سالگی این عارضه بهبود نیابد پزشک برای درمان پای ضربدری استفاده از زانو بند های مخصوص یا کفی طبی ر اتوصیه می کند.اگر مفصل کودک دچار تغییر شکل شده باشد و رباط ها انعطاف پذیری کمی داشته باشند ، استفاده از بریس می تواند موثر واقع شود.بریس باعث حفظ زاویه مناسب زانو شده و از ضربدری شدن آن جلوگیری می کند.با وجود اینکه کفی های طبی باعث درمان این عارضه نمی شوند اما در برخی موارد می توانند منجر به بهبود علائم بیماری شوند. علاوه بر این موارد برای کودکان می توان آتل و آرتوز را جایگزین کفی کفش و سایر وسایل کمکی کرد. آرتوزها باعث می شوند که استخوان های کودک به صورت صحیح رشد کند.
درمان پای ضربدری با جراحی استئوتومی
جراحی
در صورت شدت ضربدری بودن پا یا هنگامی که تمرینات ورزشی برای بهبودی بیمار کافی نیست پزشک یکی از شیوه های عمل جراحی را جهت اصلاح زانو ضربدری توصیه می کند.
جراحی رشد هدایت شونده:
در افراد جوان به این صورت که یک صفحه فلزی کوچک داخل زانوی آنها قرار می گیرد و در رشد آینده استخوان تاثیر گذار است.این نوع عمل جزئی هدایت کننده ی رشد استخوان نامیده می شود و زمانی که رشد استخوان اصلاح شد صفحه فلزی برداشته می شود.روش جراحی در کودکان به سن کودک و میزان بیماری و دلیل بروز آن بستگی دارد.تغییر شکل و اصلاح فرم زانو اغلب 12 ماه به طول می انجامد.
جراحی برش استخوان:
در بزرگسالان ممکن است از روش جراحی استئوتومی استفاده شود که از صفحات فلزی دائمی در جهت درست نگه داشتن استخوان های زانو استفاده می شود.دراین روش استخوان پا تحت جراحی قرار می گیرد و از نو شکل داده می شود.هدف این جراحی کاهش یا پیشگیری از بیماری آرتروز و درد ناشی از آن می باشد.
همچنین کاهش روند ساییدگی زانوها که منجربه جراحی تعویض مفصل زانو میشود از دیگر اهداف جراحی استئوتومی می باشد. عمل جراحی اسئوتومی نیز مانند هر جراحی دیگری عوارض و خطراتی به دنبال دارد.
مانند عفونت ، صدمه های جزئی در حین عمل به عروق و اعصاب یا جوش نخوردن استخوان ها.به همین خاطر تمام مراقبت های پس از عمل جراحی پای ضربدری طبق دستور پزشک باید رعایت گردد تا نتیجه ای مطلوب حاصل شود.
عمل جراحی پای ضربدری در اکثر موارد نتایج مثبتی به همراه دارد.بعد از عمل باید جلسات فیزیوتراپی انجام شود.انجام تمرینات ورزشی به منظورافزایش دامنه حرکتی زانو ، آموزش صحیح راه رفتن و ایستادن و قرار گرفتن بدن در وضعیتی مناسب برای تحمل وزن ، مواردی هستند که در بهبودی و درمان پای ضربدری موثر خواهند بود.
مشکل پای ضربدری درکودکان معمولا تا هشت سالگی برطرف می شود و درسنین بالاتر و بزرگسالان انجام فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی می تواند موثر واقع شود.علاوه بر آن فیزیوتراپی باعث تقویت عضلات زانو شده و از تاثیرات فشار بر دیگر مفاصل پیشگیری می کند.
در نهایت اگر این روش ها موثر نبود برای اصلاح پای ضربدری پزشک جراحی را توصیه می کند. پای پرانتزی در صورتی که درمان نشود با گذر زمان موجب درد و بروز مشکل در زانو می شود.
طی تحقیقات صورت گرفته بزرگسالانی که دچار این عارضه هستند بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. علاوه بر موارد ذکر شده باید به کودکانی که به راشیتیسم یا بیماری های مشابه دیگر دچار هستند مواد خوراکی مغذی داده شود تا بتوانند بر این کمبودها غالب شوند.
با این کار به اصلاح پای ضربدری کمک بسیاری خواهد شد.انجام فیزیوتراپی توسط متخصص مربوطه نیز تا حد زیادی در درمان این بیماری موثر خواهد بود.توجه داشته باشید که پای ضربدری نوعی اختلال ژنتیکی است و جلوگیری از بروز یا بازگشت مجدد این بیماری امری غیر ممکن است.با این وجود حفظ وزن مناسب و استفاده از بریس یا ارتز کفش می تواند از تاثیرات این عارضه بکاهد و حتی آن را درمان کند.
معاینه کف پا نیز یک امر کاملا ضروری است و هر نوع مشکلی مربوط به پا مانند صافی کف پا باید برطرف شود.
صافی کف پا را می توان با استفاده از یک کفی طبی داخل کفش رفع کرد.این روش مانع از وارد شدن فشار زیاد به پا می شود و ریسک ابتلا به شکستگی را کاهش می دهد.
درمان صاف بودن کف پا باعث بهبود راه رفتن کودک نیز می شود و خستگی ناشی از راه رفتن را در او کاهش می دهد.همچنین اضافه وزن کودک باعث وارد آمدن فشاری مضاعف به زانوهای او می شود.بنابراین بهتر است ورزش هایی به او بیاموزیم که حداقل فشار به زانوهای کودک وارد شود.
تفاوت جراحی تعویض مفصل زانو و جراحی استئوتومی
در جراحی استئوتومی ، بافت های طبیعی اطراف زانو و استخوان ها و رباط ها، نظیر استخوان ران ، ساق پا و کشکک حفظ خواهد شد.اگر قصد دارید که فعالیت های ورزشی مثل دویدن ، بالا رفتن از ارتفاع و فعالیت های سنگین ورزشی را انجام دهید جراحی استئوتومی مناسب ترین گزینه برای شما خواهد بود.
در جراحی تعویض کامل مفصل زانو بر خلاف جراحی استئوتومی ، به جای کل استخوان ها و رباط های شما پروتزهایی مصنوعی قرار داده می شود که مدت زمانی طولانی نیاز است تا بهبودی صورت پذیرد و حرکت مجدد زانو و بازگشت به دامنه حرکتی طبیعی بسیار دشوار می باشد.
همچنین پروتزهای استفاده شده در جراحی معمولا دوام 15 ساله خواهند داشت و بعد از این مدت باید تعویض شود که در واقع به معنی انجام یک جراحی مجدد می باشد.
تمرينات ورزشي مناسب براي تقويت عضلات در ناهنجاري زانوی ضربدری
در واقع در این عارضه عضله ی داخلی همسترینگ ، واستوس مدیالیس و کوادری دچار ضعيف شده اند. همین ضعف باعث برهم خوردن تعادل و پوسچر طبیعی فرد شده و در دراز مدت موجب ایجاد زانو ضربدری می شود.
در این مطلب چند نوع از حرکات اصلاحی زانو ضربدری را برای شما آماده كرده ايم:
1، مانند شکل به پهلو دراز بشکید و سر را روی آرنج قرار دهید پای بالایی را روی صندلی قرار دهید تا پای پایینی بتواند به سمت بالا حرکت کند . حال پای زیرین را 10 بار بالا آورید و هر بار 10 ثانیه نگه دارید . برای اینکه بتوانید این تمرین را بیشتر بر روی بخش داخلی همسترینگ متمرکز کنید بهتر است کمی بسمت جلو یا شکم متمایل شوید تا بیشتر سمت داخل و خلفی ران در هنگام بلند کردن پا فعالیت نماید.
2. تقويت عصلات واستوس مدياليس : برای تقویت واستوس مدیالیس مانند شکل بنشینید و یک زانو را خم کنید . پای هدف را دراز کنید. پشت زانو را به زمین یا یک پد کوچکی بفشارید . 10 ثانیه نگه دارید و سپس رها کنید.این تمرین را 10 بار تکرار نمایید.
3. تقویت مجموعه عضلات کوادری سپس یا چهار سر ران : مانند شکل به دیوار تکیه دهید و دست ها را روی کمر بگذارید. یک توپ در بین زانوها قرار دهید و آن را بفشارید . سپس تا 30 تا 90 درجه خم شوید و دوباره به حالت اول باز گردید.
ارسال دیدگاه
فیلدهای ضروری با علامت